De bevrijding van Auschwitz
Op 27 januari 1945 stond het Rode Leger voor de poorten van Auschwitz. Dat de soldaten van Josef Stalin de tocht naar het beruchte vernietigingskamp zouden maken, was negen dagen daarvoor nog ondenkbaar. Tot de bevrijding van Krakau op 18 januari had geen van de soldaten in het enorme Sovjet-leger namelijk nog gehoord van Adolf Hitlers onmenselijke gruwelkamp. Maar wat de communistische troepen zouden aantreffen aan de andere kant van de kille, ijzeren poort, zou hen tot het sterfbed bijblijven.
Het Auschwitz dat door de Sovjets werd betreden, was grotendeels leeg. In verwachting van de naderende nederlaag van het Naziregime, had de SS halverwege januari opdracht gegeven het Poolse concentratiekamp per direct te ontruimen. Bijna 60.000 gevangenen kregen, in een poging de verschrikkingen van de Holocaust te verhullen voor het razendsnel oprukkende Rode Leger, het bevel onmiddellijk te marcheren in westelijke richting. Voor talloze gedetineerden zou deze looptocht uitmonden in een dodenmars.
Eenieder die het tempo van de getrainde Duitse soldaten niet kon bijbenen, werd doodgeschoten. Zij die wel konden marcheren, kregen te maken met verhongering en blootstelling aan het bijzonder straffe winterweer van 1945: omstandigheden die zo’n 15.000 ontruimde gevangenen met de dood moesten bekopen. In totaal schatten historici in dat ongeveer 1,3 miljoen slachtoffers hebben vastgezeten in Auschwitz. Slechts 200.000 van hen zouden het kamp levend verlaten.
Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!
Bevrijding door de Sovjets
Toen het Rode Leger het terrein van Auschwitz op 27 januari 1945 betrad, kreeg het te maken met de laatste Duitse troepen die gelegerd waren op het terrein. Deze laatste stuiptrekking van de Nazi-bezettingsmacht kostte aan zo’n 230 Sovjet-soldaten het leven - onder hen de commandant van het 472ste infanterieregiment, Semen Lvovich Bezprozvanny. De meerderheid van de graven van deze soldaten zijn tot de dag van vandaag te vinden in het Poolse stadje Oświęcim.
Toen de laatste Duitse troepen verdreven waren, trof het Rode Leger zo’n 7000 overlevende gevangenen aan. Omdat de SS in de aanloop naar de onvermijdelijke inname van het concentratiekamp veel bewijs van haar misdaden had vernietigd, moesten Stalins troepen op basis van gevonden voorwerpen uitvinden wat zich had afgespeeld in de Nazi-gevangenis. Aan de hand van vondsten zoals 600 lijken, 837.000 vrouwengewaden, 370.000 mannenpakken, 44.000 paar schoenen, en 7.000 kilo aan haar, ontrafelden de Sovjets stukje bij beetje de afschuwelijke geschiedenis die zich binnen de muren van het vernietigingskamp had afgespeeld.
Hulpverlening aan de slachtoffers
De meeste overlevers van Auschwitz waren er zeer slecht aan toe. Veel van hen waren ernstig verhongerd, en leden aan aandoeningen zoals diarree en tuberculosis. Voor zij die het nodig hadden, organiseerden het Rode Leger en het Poolse Rode Kruis veldhospitalen, waarin 4.500 slachtoffers van medische hulp werden voorzien. Ook lokale vrijwilligers hielpen mee bij de opvang van de bevrijdde gevangenen.
Gelukkig had niet iedereen medische hulp nodig. De overlevenden die in relatief goede staat verkeerden, begonnen vrijwel onmiddellijk aan de lange terugweg naar de huizen die zij onder Nazi-dwang verlaten hadden.
Auschwitz als wereldnieuws?
De bevrijding van Auschwitz was, opvallend genoeg, geen wereldnieuws. Dit kwam gedeeltelijk omdat het Rode Leger de ontdekking van het vernietigingskamp als “bijvangst” zag: het echte doel van de Sovjets was de inname van Berlijn. Zo schreef Pravda - het propgandadagblad van de Russische communistische partij - in februari 1945 over de bevrijding van het kamp zonder te wijzen op de talloze Joodse slachtoffers. In plaats daarvan repte de krant over gegeneraliseerde “slachtoffers van het fascisme”. Het zou duren tot de bevrijding van andere concentratiekampen - zoals Buchenwald, Bergen-Belsen en Dachau - voordat de gruwelijke geschiedenis van Auschwitz doordrong tot de internationale massamedia.
Auschwitzprocessen
Van de ongeveer zevenduizend kampbewakers die tijdens de oorlog in Auschwitz werkten, werden er na de oorlog iets meer dan duizend opgespoord en vervolgd. In 1963 gingen in West-Duitsland de Auschwitzprocessen tegen 22 van hen van start. Achttien bewakers werden daadwerkelijk veroordeeld.
Leestip:
Een boek om in te wonen – De verhaalcultuur na Auschwitz
Auteur: Liesbeth Hoeven
Uitgeverij: Verloren
ISBN: 9789087044916
Winkelprijs: €29,-
Bestel Een boek om in te wonen
Bronnen:
- "The Liberation of Auschwitz." United States Holocaust Memorial Museum.
- "Liberation of KL Auschwitz." Auschwitz.org.
- "Day of Liberation." Auschwitz-Birkenau Memorial and Museum.
