De bevrijding van Kamp Westerbork

´De Tommy’s zijn er´. Op 12 april 1945 werd Kamp Westerbork bevrijd door de Canadezen. De gevangenen kregen chocolade en sigaretten uitgedeeld, maar moesten nog tot na 5 mei wachten voordat ze het kamp ook daadwerkelijk mochten verlaten.

Op 12 september 1944 trokken Amerikaanse soldaten het zuiden van Limburg binnen. De eerste bevrijde gemeenten waren Eijsden, Mesch, Noorbeek en Mheer. Twee dagen later werd Maastricht bevrijd.

In de herfst van 1944 werd het front langzaam uitgebreid. Zeeland werd na de moeilijke en bittere strijd tijdens de Slag om de Schelde bevrijd, De Grote Rivieren bleken een moeilijk obstakel. In september deden de geallieerden een poging om de rivieren over te steken, onder de naam Operatie Market Garden. Het plan was om in één keer de bruggen over rivieren te veroveren en daarna vanuit Nederland Duitsland binnen te trekken. Nederland zou hierbij ook volledig bevrijd worden. De operatie ging op 17 september van start, maar eindigde op 25 september in een Duitse overwinning na Slag om Arnhem. Daarna kwam het front in Nederland zo goed als stil te liggen. 

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

De bevrijding van de noordelijke provincies

De bevrijding van de noordelijkere provincies liet dus nog even op zich wachten. Het was pas in de lente van 1945 dat met name de Canadezen het noorden van Nederland binnentrokken. Op 7 maart 1945 veroverden de geallieerden eerst de Ludendorffbrug bij Remagen in Duitsland. Vervolgens boog het Brits-Canadese leger af naar Oost-Nederland en ontzetten de eerste troepen Dinxperlo en Elten. Een hevige strijd werd nog geleverd om Groningen, waar zich duizenden fanatieke SS’ers van Duitse en Nederlandse komaf hadden ingegraven.

Van een geregeld front was op dit moment al geen sprake meer. De Canadezen pasten op hun beurt een soort estafettetechniek toe, waarbij de voorste eenheid telkens werd afgelost door achteropkomende eenheden. Het doel was om zo ver mogelijk op te rukken en eventuele blokkades en versterkingen te omzeilen.

Bevrijding van Kamp Westerbork

In Kamp Westerbork werd ondertussen vol spanning op de bevrijders gewacht, in de middag van 11 april waren de Duitsers al gevlucht. Om drie uur ´s middags op 12 april werden alle kampbewoners bij elkaar geroepen in de Grote Zaal door Aad van As, die na het vertrek van de Duitsers de nieuwe kampcommendant was, om te bespreken wat er verder moest gebeuren. Ineens riep iemand achter in de zaal: ´Meneer Van As, er is telefoon voor u!´ Van As, duidelijk in verwarring gebracht, vroeg aan de persoon achter in de zaal wie hem wilde spreken. Toen kwamen de inmiddels bekende woorden: ´De Tommy´s zijn er!´

Op 12 april 1945 bereikten de Canadese soldaten het kamp, wat voor gevangengenomen joden onder andere als doorvoerhaven werd gebruikt naar concentratiekamp Auschwitz. Er waren zo’n 850 gevangenen uit dertien verschillende landen op het moment dat de Canadezen aankwamen. Zodra zij arriveerden, renden de gevangenen de Canadezen tegemoet, velen sprongen op de tanks en reden als overwinnaars richting de ingang van het kamp. De bevrijders deelden sigaretten en chocolade uit en vroegen aan Van As om de vlaggen te hijsen. Over dit moment vertelde hij later: ´Dit is een van de mooiste momenten van mijn leven geweest. Het werd gedaan onder het zingen van het Wilhelmus en toen voelde ik ineens geen grond meer onder mijn voeten. Ze hebben mij opgetild en zijn hier dansende met mij in het rond gegaan. Een mooiere afsluiting van de bevrijding had er voor mij niet kunnen zijn.'

Na de bevrijding van Noordoost-Nederland bezocht prins Bernhard in april 1945 de bevrijde steden, en ook Kamp Westerbork.

Officiële bevrijding

De officiële bevrijding van Nederland op 5 mei werd door de kampbewoners echter nog gevierd in Westerbork. Ze moesten daar nog blijven, omdat nog niet het hele land was bevrijd: verder naar het noorden werd er nog gevochten. Daarnaast was de kans op besmettelijke ziekten groot, de kampbewoners werden eerst medisch onderzocht voordat zij het kamp mochten verlaten.

Bronnen:

• Drentheindeoorlog.nl: Kamp Westerbork per telefoon bevrijd
• Tweedewereldoorlog.nl: Bevrijding Nederland
• Nos.nl: Kamp Westerbork bevrijd: "De tommy's, de tommy's zijn er!

Afbeeldingen:

• Prins Bernhard was bij de bevrijding van Kamp Westerbork. Fotocollectie Anefo via www.nationaalarchief.nl
• Prins Bernhard temidden van de bevrijde gedetineerden in het voormalige concentratiekamp Westerbork.By Poll, Willem van de / Anefo, [onbekend] - http://proxy.handle.net/10648/ac070c4c-d0b4-102d-bcf8-003048976d84, CC BY 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=46206962