De droogte van 1976

Op 3 augustus 2022 kreeg Nederland te horen dat er een officieel watertekort is. Door de hoge temperaturen en weinig neerslag, zakte het waterpeil in de rivieren, waardoor op veel plekken problemen ontstonden. Dat klinkt raar voor een land als Nederland, dat internationaal bekend staat als waterland. Toch is het niet voor het eerst dat het Nederland kampt met droogte. In 1976 was het land kurkdroog.

Kurkdroog Europa

Aan het begin van 1976 kreeg Nederland nog een flinke storm over zich heen, maar al snel veranderde het weerbeeld. Het werd droog. In grote delen van het continent begonnen de neerslagcijfers al in de tweede helft van 1975 terug te lopen. In het voorjaar en de zomer van 1976 was de hoeveelheid neerslag helemaal klein. Op veel plekken in Europa viel er slechts 70% van de normale hoeveelheid neerslag. In het westen van Frankrijk viel nauwelijks de helft van de normale hoeveelheid neerslag. Doordat het verspreid over Europa al relatief droog was, voerden rivieren zoals de Rijn en de Maas minder water naar Nederland. Langs de kusten van het Kanaal en de Noordzee viel de minste neerslag. Dat betekende dus dat vooral in Nederland veel minder neerslag viel. Hoe weinig neerslag er viel, blijkt uit een rapport dat later door het KNMI werd uitgebracht. Volgens het rapport viel er in delen van Drenthe en Overijssel tussen maart en augustus 1976 slechts 54% van de normale hoeveelheid neerslag. In Zeeland was de situatie nog dramatischer, daar was de hoeveelheid neerslag in dezelfde periode slechts 41% van het langjarig gemiddelde. Kortom: zowel via de rivieren als door neerslag, kwam er veel minder water in ons land terecht.

Droogte ontstaat niet alleen door een tekort aan neerslag. Droogte ontstaat als er meer water uit de bodem verdampt, dan dat er bij komt. En verdampen, dat deed het water in 1976. Het KNMI schatte dat er landelijk 17% meer water verdampte dan normaal, met lokale uitschieters tot 21%. Nederland was dus kurkdroog.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

De gevolgen van de droogte

Na het droge voorjaar volgde een zomer die niet alleen droog was, maar ook nog eens erg heet. De temperaturen liepen niet zo ver op als in 1975, maar kwamen wel ruim boven de dertig graden. En erger nog: de hitte hield lang aan. En dat zorgde voor grote problemen.
Die problemen waren al snel goed zichtbaar in de natuur. 1976 werd een jaar met veel natuurbranden in Nederland. Mede door het grote aantal bomen dat door de hitte bezweek. Eind juni berichtte het Nieuwsblad van het Noorden dat er al miljoenen naaldbomen door de hitte gestorven waren. Het droge hout was een perfecte brandstof. Veel dieren in het wild hadden het zwaar, vanzelfsprekend werden vooral dieren die in en rond natuurwater leven, getroffen. De vissterfte was groot, doordat beken en sloten droog kwamen te staan en het waterpeil in rivieren ver zakte.

droogte 1976

Het leger besproeit akkers

De lage waterstand was niet alleen voor de vissen een probleem. Veel boeren hadden nog niet de grote beregeningsinstallaties die ze nu hebben, als ze überhaupt al een waterpomp hadden. In het voorjaar schoot de Bescherming Bevolking veel boeren al te hulp met waterpompen, en in juli besloot het ministerie van Defensie dat ook het leger te hulp zou schieten om te redden wat er te redden viel. Maar dat was vaak slechts een druppel op een gloeiende plaat. Veel akkerbouwers zagen hun gewassen verpieteren en hun akkers veranderen in stoffige vlaktes die meer aan een savanne deden denken.

Dorstige koeien

Niet alleen akkerbouwers hadden het zwaar, ook de veeteelt leed onder de droogte. In de kuststreken werd drinkwater voor het vee een probleem. In het Groningse Oldambt waarschuwde het waterschap in juli de boeren dat het vee niet meer zomaar uit de drinkwaterputten of sloten moest drinken. In gebieden dicht bij de kust kon het water daar al te zout worden. Veel boeren hielden hun vee daarom maar binnen. Daar konden ze er voor zorgen dat de hun dieren niet het verkeerde water dronken. Bijkomend voordeel daarvan was dat de koeien ook minder makkelijk uitbraken, want dat gebeurde nogal eens. Het gras in de weilanden was verdord en nauwelijks nog voedzaam. Daardoor werd het natuurlijke instinct van de dieren wakker en regelmatig braken koeien uit, op zoek naar voedzamer gras. In juli berichtte de Volkskrant dat ‘het vee zo langzamerhand genoeg begint te krijgen van grazen op de verdorde weiden’. De Groningse politie rapporteerde talloze uitbraken van vee dat waarschijnlijk op zoek was naar voedzamer gras, schaduw en water en ook in andere delen van het land brak vee uit. Een kudde koeien in Wolfheze maakte het erg bont. De kudde zag waarschijnlijk dat het gras bij de buren, een producent van graszaad, daadwerkelijk groener was en brak uit om zich bij de buren tegoed te doen aan het besproeide en dus groenere gras.

droogte 1976

Records waterverbruik

Maar ook de mensen hadden dorst. De drinkwaterbedrijven kregen ook met een ‘overstelpende vraag’ naar drinkwater te maken. De drinkwaterpompen draaiden wekenlang op volle kracht om aan de vraag naar water te voldoen. Als zo’n pomp door een mankement even wegviel, kon dat ervoor zorgen dat er bij sommige mensen soms weinig druk op de kranen stond. Hoewel drinkwaterbedrijven iedereen de hele zomer lang ervan verzekerden dat de drinkwatervoorziening in Nederland niet in gevaar kwam, werd er wel gemaand om zo zuinig mogelijk te zijn met het water. Desondanks registreerde het drinkwaterbedrijf van Amsterdam op 14 juni een recordverbruik in de hoofdstad, bijna 324 duizend kubieke meter.

Ook de frisdrankproducenten moesten hun machines op volle toeren laten draaien. Melkboeren en bierbrouwers kregen zelfs te maken met een tekort aan flessen om hun waren in te verkopen. Veel mensen legden een voorraadje bier of frisdrank aan, waardoor er meer flesjes werden verkocht, dan er werden ingeleverd.

Mooiweermoe

Ook had de droogte gevolgen voor het dagelijks leven. Scholen draaiden tropenroosters, of gaven hun leerlingen zelfs helemaal ‘tropenvrij’. Zeker toen de zomervakantie aanbrak, besloten veel mensen simpelweg van het weer te genieten. De zwembaden zaten overvol, waardoor mensen ook maar verkoeling zochten in parkvijvers en fonteinen. Maar later in de zomer werden mensen toch mooiweermoe, als was het maar door slaapgebrek. In de warme plaknachten was het voor veel mensen lastig om de slaap te vatten. Natuurlijk vanwege de warmte, maar ook omdat mensen in een poging de warmte te verdrijven het raam lieten open staan en dus al het geluid van buiten ongefilterd in de slaapkamers terechtkwam. Regelmatig moest de politie uitrukken om ruzie tussen slapeloze en oververhitte buren te sussen. Daarnaast werd veel geadviseerd om toch vooral thuis verkoeling te zoeken en zo de drukte op stranden en in zwembaden te voorkomen. De schaduw thuis was beter dan stoven in de auto in een lange file voor het strand. De kranten gaven zelfs een kledingadvies. Mensen werd geadviseerd om in vrijetijdskleding naar kantoor te komen, tenminste, als de baas dat toeliet.

Bidden voor regen

De mooiweermoeheid zorgde ervoor dat naarmate de zomer vorderde, het bezoek aan zwembaden weer terug begon te lopen. Bisschoppen registreerden juist een kleine groei van het kerkbezoek. Al was het maar omdat het tussen de dikke muren van veel oude kerkgebouwen een stuk koeler was dan buiten, maar ook omdat de bisschoppen een oproep deden om te komen bidden voor beter, regenachtiger weer.

Einde van de hittegolf

In de laatste dagen van augustus werden de weerberichten in de ogen van veel mensen wat positiever. De temperatuur zakte en er kwam regen aan. Die regen was in Nederland nog niet voldoende om het neerslagtekort te compenseren, maar in ieder geval werd het niet nóg groter. Mensen haalden opgelucht adem, al zou het nog een tijd duren voordat de droogte helemaal was opgelost.

Grootste neerslagtekort van de twintigste eeuw

Nog langer duurde het voordat de droogte van 1976 geëvenaard zou worden. 1976 werd het droogste jaar van de twintigste eeuw. Even zag het er naar uit dat 2018 het nóg droger zou worden en begin augustus van dat jaar was het neerslagtekort ook daadwerkelijk even groter dan in 1976. Maar augustus 2018 werd natter dan augustus 1976, waardoor dat jaar nog altijd telt. Veel klimaatwetenschappers maken zich zorgen, want het ziet er naar uit dat het steeds vaker droog zal zijn in Nederland. Qua warmte staat de hittegolf van 1976 ook hoog in de top van de warmste periodes van Nederland.