De geschiedenis van de kerstkaart

De papieren post lijkt op z’n retour, maar kom daar bij de posterijen niet mee aan in december. Massaal sturen we dan elkaar kerstkaarten om elkaar fijne feestdagen en een gelukkig nieuwjaar te wensen. Waar komt die traditie van kerstkaarten eigenlijk vandaan?

De eerste kerstkaart aan de Engelse koning

Waar de traditie precies vandaan komt, is –zoals met veel tradities- niet helemaal duidelijk. De oudste bekende kerstkaart komt uit 1611. De Duitse arts Michael Maierus, ook bekend als Michael Maier, stuurde een kerstkaart aan de Engelse koning James I van Engeland en zijn zoon. Michael Maierus deed veel moeite voor zijn boodschap aan de koning. Hij ontwierp en schreef de kaart zo dat de tekst een roos vormde, geheel in de stijl van de rosenkruisers. De boodschap was echter een voor ons ook bekende: “met een gebaar van vreugdevolle viering van de geboortedag van de Heer, met vreugde en voorspoed gaan we het voorspoedige jaar 1612 binnen,” schreef hij.

Commerciële kerstkaarten

De eerste commerciële kerstkaart werd in 1843 verzonden. De getekende kaart was een ontwerp van John Horsley, op initiatief van Sir Henry Cole. Wat de twee bewoog om de eerste kerstkaart te bedenken is niet helemaal duidelijk, de invoering van de Uniform Penny Post in Engeland, heeft in ieder geval in grote mate bijgedragen aan hun vinding. Door dat postsysteem kon een brief voor slechts een penny worden verstuurd. Daarmee werd het versturen van post opeens betaalbaar voor de grote massa, en die sloeg dan ook enthousiast aan het brievenschrijven.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Het was in Engeland al traditie om rondom kerst lange geschreven brieven te sturen aan vrienden en familie die niet bezocht konden worden met kerst. Zo’n brief moest volgens de geldende beleefdheidsvormen van die tijd natuurlijk wel netjes beantwoord worden. Die regel zorgde er in combinatie met de snelgroeiende populariteit van de posterijen ervoor dat de hoeveelheden post die iemand ontving –en moest beantwoorden- soms enorm konden zijn. Zeker als het ging om prominente personen, zoals Henry Cole.

Eerste succes voor Cole

Of Henry Cole nou op zoek was naar een makkelijke manier om de bergen kerstpost op zijn bureau te beantwoorden, of naar een manier om het grote publiek snel kennis te laten maken met het nieuwe postsysteem is niet helemaal duidelijk. In ieder geval schakelde hij kunstenaar John Horsley in om een wenskaart met een kerstboodschap te ontwerpen. De twee maakten een oplage van 1000 exemplaren en boden die voor een klein bedrag te koop aan in Londen. Op de kaart waren drie tafereeltjes te zien: twee van hulp aan minder bedeelden, maar het meest prominent was een tafereeltje van een vrolijk gezelschap aan het kerstdiner. Op de kaart was na een korte aanhef ook nog ruimte om de naam van de ontvanger op te schrijven, zodat de kaart wel een klein beetje persoonlijk was. Ondanks een kleine controverse omdat er wijn drinkende kinderen op de kaart stonden, was de kerstkaart zo’n succes dat er snel een tweede oplage van nog eens duizend exemplaren verscheen. Het succes was zo groot, dat ook officiële instanties de gewoonte overnamen.

Naar mate de druktechniek verbeterde, werd de kerstkaart steeds populairder. Zo populair dat in de jaren 70 van de negentiende eeuw ook in Amerika kerstkaarten verschenen. Kaartenmaker Louis Prang. Waar de Engelse kerstkaarten vaak plaatjes van religieuze taferelen hadden, waren de Amerikaanse kerstkaarten iets minder stichtelijk, met bloemen en winterse taferelen. Desondanks was de kerstkaart ook in de Verenigde Staten een groot succes. Veel drukkers namen het voorbeeld van Prang over en binnen enkele jaren werden in de VS al miljoenen kerstkaarten verstuurd.

Kerstkaart een echte kersttraditie

Daarmee had de kerstkaart zich definitief gevestigd als een echte kersttraditie. In de twee wereldoorlogen waren kerstkaarten een grote morele opsteker voor de troepen die de kerst aan het front doorbrachten. Maar kerstkaarten kenden meer vormen. Liefdadigheidsinstellingen ontdekten de handel in kerstkaarten als een manier om geld in te zamelen. In de eerste decennia van de twintigste eeuw ontstond ook de traditie om zelf kerstkaarten te maken. Dat daarmee de traditie van kerstkaarten zo’n belangrijk onderdeel van de feestdagen zou worden, hadden Horsley en Cole waarschijnlijk niet voorzien. Hun eerste kerstkaart –waarschijnlijk- nog steeds. Een exemplaar uit hun eerste oplages werd in 2001 verkocht aan een anonieme verzamelaar.

Meer lezen over kerst? In ons kerstdossier lees je alles over de geschiedenis van kerstmis.