De geschiedenis van de ouderenzorg in Nederland

Het eerste ‘moderne bejaardentehuis’ werd pas in 1965 geopend. Hoe werd in de eeuwen daarvoor omgegaan met de zorg voor Nederlandse ouden van dagen?

Oudemannenhuis

In de zestiende eeuw ontstond er in Nederland het zogenaamde ‘oudemannenhuis’, de eerste ouderenwoonvorm waarin de bewoners iets van zorg werd aangeboden. Al vanaf de dertiende eeuw bestonden er hofjes waar rijke regenten aan arme oude mensen een woonplek boden, al moesten deze ouderen wel voor zichzelf zorgen. De oudemannenhuizen waren specifiek voor mannen, omdat zij meestal minder in staat waren zichzelf te verzorgen op hun oude dag.

Streng toezicht

Hoewel de hofjes bleven bestaan, ontstonden er ook oudevrouwenhuizen, die soms werden gecombineerd met de oudemannenhuizen. Er heerste een streng beleid in de hofjes, maar ook in de huizen: er was een vaste tijd om op te staan, te bidden, te eten en om naar bed te gaan. Dronkenschap, binnenkomen na de avondklok en vrouwenbezoek was, in het geval van het oudemannenhuis, verboden en werd streng bestraft. Men moest dan met een blok om het been lopen, kreeg geen ontbijt, moest aan de schandpaal staan of kreeg huisarrest.

De bewoners hadden totaal geen privacy, ze hadden vaak alleen een bed en sliepen met velen in één ruimte. In de (begijn)hofjes en proveniershuizen (de mannelijke variant op het hofje) waren de ouderen iets beter af, maar daar moest men zich ook inkopen. Vaak konden de bewoners van de ‘oudeliedenhuizen’ en de hofjes niet door kinderen worden verzorgd of worden opgenomen, omdat deze zelf al moeite genoeg hadden om rond te komen.

Apart sociaal probleem

In de negentiende eeuw kwamen de oudeliedenhuizen steeds voller te zitten, waren de omstandigheden al lange tijd weinig hygiënisch en werd de situatie penibel. De overheid begon ouderenzorg voor het eerst als een apart sociaal probleem te beschouwen en zocht naar oplossingen. Toch werd in 1912 een vernieuwde Armenwet aangenomen, waarin de familie volledig verantwoordelijk werd gesteld voor het onderhoud van de ouden van dagen, de zogenaamde onderhoudsplicht. Dit nam kosten uit handen voor de overheid, maar was geen oplossing voor het ouderenzorgprobleem.

Jaren vijftig

Het boek De Grote Zaal dat in 1953 uitkwam, is kenmerkend voor de bejaardenzorg tot in de jaren vijftig. Het verhaal schetst een bejaarde in een verpleeghuis wiens enige bezit bestaat uit een eigen bed en nachtkastje in een grote zaal, verstoken van elke privacy. Mannen en vrouwen en zelfs echtparen werden gescheiden in deze tehuizen. Ook werden tot de jaren vijftig nog steeds ouderen vervuild, vereenzaamd en verwaarloosd thuis aangetroffen.

Het moderne bejaardentehuis

In 1947 kwam Willem Drees met de ‘Noodvoorziening voor ouden van dagen’, die in 1957 werd omgedoopt tot de Algemene Ouderdomswet. In 1965 werd vervolgens het eerste moderne bejaardentehuis geopend in Eygelshoven, waarschijnlijk als gevolg van de kwaliteitswetgeving die in de jaren zestig opkwam voor de bejaardenzorg. Vele moderne bejaardentehuizen zijn er sindsdien bijgebouwd.

Zelfstandig wonen

Sinds de jaren zeventig is een beleid opgekomen dat ouderen aanmoedigt zo lang mogelijk zelfstandig te blijven wonen. In 1975 stond in de Nota Bejaardenbeleid dat maximaal zeven procent van de ouderen in een verzorgingshuis zou mogen wonen. Er kwamen diverse zorgvoorzieningen voor de overige 93 procent van de grond: wijkverpleging, gezinsverzorging, kruiswerk, de zogenaamde ‘woonzorgzone’ en aanleunwoningen.

Mantelzorg

De vraag naar mantelzorgers is de laatste jaren flink toegenomen en zal naar alle waarschijnlijkheid blijven stijgen. Helemaal met de recente bezuinigingen van 2,5 miljard euro in de zorg. De relatie tussen professionele en informele zorg wordt door maatregelen van de regering in een nieuw perspectief geplaatst.

Afbeelding:

• Wikimedia Commons: Oudemannenhuis toegangspoort (Haarlem), Mcke [CC BY-SA]