De geschiedenis van het hertogdom Limburg (1839 – 1866)

‘Limburger vindt Hollander bedreigender dan buitenlander’ kopten de kranten in oktober 2017, het jaar dat de provincie Limburg 150 jaar bestaat. Wellicht komt dat gevoel voort uit de geschiedenis van het hertogdom Limburg, dat van 1839 tot 1866 bestond. Hollanders wáren buitenlanders voordat Limburg in 1866 officieel als provincie toetrad tot het Koninkrijk der Nederlanden.

Voorgeschiedenis: Belgische Opstand

Nadat Napoleon definitief verslagen was, werd in 1815 op het Congres van Wenen het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden opgericht, dat bestond uit de gebieden die tegenwoordig Nederland en België omvatten. In de Zuidelijke Nederlanden, waar voornamelijk katholieken woonden, heerste onvrede over hoe Willem I het koninkrijk bestuurde en katholieken achterstelde. Daarop brak in 1830 de Belgische Opstand uit.

Limburgse opstandelingen

De inwoners van de provincie Limburg sloten zich grotendeels bij de opstandelingen aan. Hoewel Willem I de Belgische afscheiding niet accepteerde en zijn legertroepen tijdens de Tiendaagse Veldtocht erop uit stuurde om de opstandige gebieden te heroveren, mocht zijn verzet niet baten. In 1831 werd met internationale steun de Duitse prins Leopold benoemd tot ‘eerste Koning der Belgen’ en het Verdrag van Londen gesloten, waarin de Belgische onafhankelijkheid werd vastgelegd. Koning Willem I accepteerde dat verdrag lange tijd niet, maar ging in 1839 toch overstag. Zijn voorwaarde was dat hij de oostelijke delen van Limburg en Luxemburg terugkreeg, die sinds de opstand feitelijk bij België hoorden.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Hertogdom Limburg

Limburg werd in 1839 niet bij Nederland gevoegd, maar bleef een persoonlijke compensatie voor Willem I, die er een onafhankelijk hertogdom van maakte en er zelf de eerste hertog werd. Daarnaast werd het nieuwe hertogdom lid van de Duitse Bond, die eveneens gecompenseerd moest worden voor het afstaan van Luxemburg aan België. Over de grenzen van het nieuwe hertogdom konden Nederland en België het lange tijd niet eens worden, ondanks de afspraak dat de grenzen van de provincie vóór de Franse Tijd grotendeels gehanteerd zouden worden. Er werd een commissie ingesteld die zich erover mocht buigen. Pas in 1843, na veel grenscorrecties en getouwtrek over en weer, was de commissie eruit en werd het definitieve grensverdrag in Maastricht getekend.

Tegenstribbelen

Veel Limburgers hadden moeite met de nieuwe constructie. Het autonome hertogdom had een Nederlandse hertog en maakte onderdeel uit van het Nederlandse Koninkrijk, maar niet als volwaardige provincie. Limburgse Kamerleden mochten bijvoorbeeld niet meestemmen over de grondwet van 1840. Het lidmaatschap van de Duitse Bond was daarnaast het resultaat van diplomatiek geschuif met grondgebieden, terwijl de Limburgers zich nauwelijks verwant voelden aan de andere Duitse staten. Liever hoorden veel Limburgers gewoon bij de Belgen, hun makkers in de opstand. De Limburgse gouverneur Gericke van Herwijnen schreef over dat sentiment:

“Ware het hertogdom Limburg een gewest van België, zoude dat rijk op de rustige stemming der ingezetenen geheel kunnen rekenen (…) Maar in het hertogdom Limburg bestaat wegens een topografische ligging, godsdienst, gewoonten, een groot verlangen uit de geïsoleerde positie te geraken, waarin het zich nu bevindt, en een hereeniging met België zoude schier alle inboorlingen, dan bijzonder de ingezetenen van Maastricht, aangenaam zijn.”

Van hertogdom naar provincie

Ook in de rest van Nederland was men niet blij met de constructie. Toen na het revolutiejaar 1848 in de Duitse Bond stemmen opgingen voor een staatkundige eenheid, waar ook Limburg onderdeel van zou moeten uitmaken, dreigde een conflict met de Bond. Om dat te voorkomen, wilde Nederland Limburg best afstaan aan de Duitsers. Toen de Duitse Bond wegens interne conflicten in 1866 echter uiteenviel, werd Limburg alsnog als provincie bij Nederland gevoegd. Tot 1906 bleef het provinciebestuur van Limburg de naam ‘hertogdom’ nog gebruiken en koningin Wilhelmina was de laatste koningin die de titel ‘hertogin van Limburg’ voerde. De erfenis van het hertogdom Limburg is tegenwoordig alleen nog maar cultureel: de Limburgers voelen zich tot op de dag van vandaag nog anders dan de rest van ‘Holland’.

Leestip:

Charles Roemers (1748-1838) – Een Maaslandse regent in roerige tijden
Auteur: Lambert Jacobs
ISBN: 9789087047474
Winkelprijs: €29,- 
Uitgeverij: Verloren

Bestel Charles Roemers (1748-1838) 

Bronnen:

• NOS, ‘Limburger vindt Hollander bedreigender dan buitenlander’
• J. C. H. Blom en E. Lamberts, Geschiedenis van de Nederlanden (Baarn 2006).
• R. Aerts, H. de Liagre Bohl et. al., Land van Kleine Gebaren. Een Politieke Geschiedenis van Nederland 1780 – 1990 (Amsterdam 2004).

Afbeeldingen:

• Prent van Maastricht in 1848, door Philippus van Gulpen, 1848. [Public Domain via Wikimedia Commons]
• Het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden [Creative Commons via Wikimedia Commons]