De geschiedenis van Jakarta

Op 29 april 2019 werd bekend gemaakt dat Indonesië een andere hoofdstad krijgt. Op dit moment is de hoofdstad van Indonesië Jakarta. Jakarta is de hoofdstad sinds het land in 1949 onafhankelijk werd. Oorspronkelijk werd de stad opgericht als Sunda Kelapa in 397. Gedurende de zeventiende eeuw werd Jakarta een belangrijke handelspost voor Engelsen en Nederlanders, die de stad ‘’Batavia’’ noemden. 

Soenda Kelapa

Jakarta bestond van 397 tot 1527 bekend als ‘’Soenda Kelapa’’, in die tijd de belangrijkste haven van het koninkrijk Soenda. Sommige bronnen beweren daarnaast dat het gebied hiervoor de hoofdstad was van het koninkrijk Taroemanagara, onder de naam ‘’Soenda Pura’’. Tegen de veertiende eeuw werd de haven van Soenda Kelapa een belangrijke handelspost voor peper. Het was echter pas in 1513 dat Europeanen de haven voor het eerst bezochten. Dit waren Portugezen op zoek naar specerijen als peper. In 1522 sloot Portugal een overeenkomst met het koninkrijk Soenda. In ruil voor militaire steun tegen het  opkomende sultanaat van Demak, kreeg Portugal vrije toegang tot de handel in peper. 

Ondanks hulp van de Portugezen werd Soenda Kelapa op 22 juni 1527 veroverd door prins Fatahillah van het sultanaat Demak. Fatahillah veranderde de naam van de haven naar ‘’Jayakarta’’, wat ‘’volledige overwinning’’ betekent. 22 juni wordt sindsdien nog steeds als de officiële stichtingsdatum van Jakarta gezien. 

Jakarta in het koloniale tijdperk

Onder leiding van Jan Pieterszoon Coen werd Jayakarta veroverd in 1619. Hierna noemden de Nederlanders de stad ‘’Batavia’’, en maakten van Batavia het hoofdkwartier van de VOC in Azië. Batavia begon in de VOC-periode steeds meer op een typische, Nederlands stadje te lijken. De stad had zelfs grachten. In deze eerste periode van de koloniale geschiedenis vond de meeste activiteit plaats rond Kasteel Batavia en de pakhuizen van de VOC. Na de VOC-periode werd Batavia de hoofdstad van Nederlands-Indië. 

Gedurende de zeventiende eeuw nam de suikerproductie toe. Deze tak was grotendeels in de handen van Chinese ondernemers. Zij namen Chinese ‘’koelies’’ aan, oftewel ongeschoolde arbeiders. Hoe groter de suikerproductie werd, hoe groter de Chinese bevolking van Batavia en de ommelanden werd. Rond 1720 nam de handel in suiker echter af. De Chinese arbeiders die werkloos raakten, vormden vervolgens bendes om in en rond de stad te plunderen. Spanningen liepen hoog op tussen de Nederlanders en de Chinese bevolking van Batavia en op 7 oktober 1740 kwamen deze spanningen tot een hoogtepunt. Tussen de vijf en tien duizend Chinezen werden vermoord in wat later als ‘’de Chinezenmoord’’ bekend zou staan. De rest van de Chinese bevolking werd uiteindelijk overgeplaatst naar de wijk Glodok, buiten de stadsmuren. Na epidemieën in 1835 en 1870 verhuisden steeds meer mensen zuidelijker van de haven, naar schonere gebieden van de stad.

Een nieuwe verandering kwam aan het begin van de twintigste eeuw, toen de stad gemoderniseerd werd. Eerder waren de meeste huizen in de stijl van het Neorenaissance gebouwd. Nu werden modernere stijlen als art deco steeds populairder. Daarnaast werd het onderdistrict Menteng ontwikkeld in de jaren 1910. Dit werd een wijk voor de eliten van Nederlands-Indië, met huizen die geoptimaliseerd werden tegen de hitte van het tropische klimaat.  

Jakarta tijdens de Japanse bezetting

Het koloniale tijdperk eindigde met de Japanse bezetting tijdens de Tweede Wereldoorlog. Japan capituleerde op 17 augustus 1945 en de kolonie viel in de handen van de geallieerden. Nederland wilde hierna haar gezag in de kolonie herstellen. De Indonesische Nationalisten waren het hier echter niet mee eens en riepen de onafhankelijkheid van Indonesië uit. Na een bloedige strijd van vier jaar erkende Nederland op 27 december 1949 de onafhankelijkheid van Indonesië. Tijdens de Japanse bezetting werd Batavia hernoemd naar Djakarta, een naam die na de onafhankelijkheid in 1949 bleef bestaan. In 1972 veranderde de spelling van de stad officieel in ‘’Jakarta’’.

Economisch centrum van Indonesië

Sinds de onafhankelijkheid van Indonesië heeft Jakarta zich als hoofdstad in vele opzichten snel ontwikkeld. De eerste president van Indonesië, Soekarno wilde van Jakarta een grote, internationale stad maken. Hij keurde tijdens de jaren 50’ veel grootschalige bouwprojecten goed. De infrastructuur van de stad werd in hoog tempo gemoderniseerd en er verscheen al snel een groot aantal kantoorgebouwen. Jakarta werd hét commerciële centrum van Indonesië tijdens de regering van de tweede president, Soeharto. Na jaren van economische groei vond echter de Aziatische Financiële Crisis plaats van 1997 tot 1998. Jakarta werd vervolgens het middelpunt van geweld en verzet tegen de regering. 

De onrust kwam tot een hoogtepunt in mei 1998. Tijdens een demonstratie bij de universiteit Trisakti in Jakarta, waarbij de aftreding van president Soeharto werd geëist, werden vier studenten neergeschoten door soldaten. Hierna volgden meer demonstraties en Soeharto trad dat jaar af als president. Sindsdien is Jakarta niet alleen het politieke centrum van het land, maar ook het centrum van politieke en economische verandering geworden voor Indonesië.

Indonesië krijgt een nieuwe hoofdstad

Wanneer Indonesië precies een nieuwe hoofdstad krijgt is nog niet bekend. De minister van Nationale Planning heeft echter wel geuit dat deze verandering zo’n tien jaar kan duren. De vervuiling van Jakarta is door de jaren dramatisch toegenomen en de verkeerssituatie in de stad is een groot probleem. Ook de waterhuishouding is problematisch: Jakarta zakt langzaam weg in de zee. Waar de nieuwe hoofdstad moet komen, is ook nog niet bekend gemaakt. Sommige bronnen speculeren dat de nieuwe hoofdstad op Kalimantan, het Indonesische deel van het eiland Borneo, gevestigd zal worden. De regering hoopt dat de verhuizing de economische groei van gebieden buiten Java zal bevorderen. 

Leestip:

Cosman Citroen (1881-1935) – Architect in ‘booming’ Soerabaja
Auteur: Joko Triwinarto Santoso, m.m.v. Wouter de Zeeuw en Juliette Roding
Uitgeverij: Verloren
ISBN: 9789087047191
Winkelprijs: €15,–

Bestel Cosman Citroen (1881-1935) – Architect in ‘booming’ Soerabaja

Bronnen: 

• NOS: President Indonesië vervangt Jakarta als hoofdstad
• Scribd: A brief history of Jakarta
• New World Encylopedia: Jakarta
• Britannica: Jakarta
• Narwastu Guest House: History of Jakarta
• IsGeschiedenis: Stichting van Jakarta

Afbeelding:

• Negatief. Rijtuigen en karren in de Chinese wijk van Batavia: Tropenmuseum, part of the National Museum of World Cultures [CC BY-SA 3.0], via Wikimedia Commons
• Batavia. Haven Soenda Kelapa: fotograaf: Steggerda, Harry / DLC: Fotocollectie Dienst voor Legercontacten Indonesië, via Nationaal Archief
• Shops looted and goods burned on the streets in Jakarta, 14 May 1998: Office of the Vice President The Republic of Indonesia [Public domain], via Wikimedia Commons