De geschiedenis van persvrijheid

In het jaar 2015 is de persvrijheid wereldwijd verslechterd. Dit komt vooral doordat journalisten in landen als Turkije, Egypte en Polen minder vrijheid dan voorheen kregen om hun werk te verrichten. Uit de conclusies van dit jaarlijkse rapport van de internationale perswaakhond Reporters Sans Frontières  (RSF) rijst de vraag hoe men in het verleden persvrijheid heeft verkregen.

Eeuwenlang werden kritische ideeën verboden door machthebbers. Een historische doorbraak vond plaats in de 18e eeuw, toen verlichtingsdenkers de traditionele machtsorde begonnen te doorgronden en te veroordelen. De kracht van de pen bleek groter dan die van de censuur. In deze tijd werd het idee van persvrijheid geboren.

Eerste voorzichtige persvrijheid

De verlichtingsdenker Voltaire (1694-1778) schreef over de vrijheid van meningsuiting het volgende: “Ik verafschuw wat u zegt, maar ik zal uw recht om het te zeggen met mijn leven verdedigen”. Zowel ondergronds als bovengronds circuleerden teksten die kritiek bleven uitten op censuur en politieke leiders. Koninklijke autoriteiten konden het tij lastig keren.

Franse Revolutie verspreidt ideeën

Het duurde echter tot de Franse Revolutie tot veel verlichtingsideeën werden toegepast. Vrijheid was immers één van de drie belangrijkste doelen van de revolutie. In 1814, onder invloed van het Napoleontische Frankrijk, nam het bezette Nederland ook een artikel op in de nieuwe grondwet waarin persvrijheid vermeld stond.

Terugkeer naar censuur

Aangezien Napoleon in 1815 bij Waterloo beslissend werd verslagen, kwamen de koninklijke families weer aan de macht. Hiermee keerde ook de staatscensuur terug. Een nieuwe wijdverspreide revolutie in 1848 was nodig om onder andere persvrijheid definitief op te nemen in een grondwet.

Het Revolutiejaar

In heel Europa vonden in 1848 revoluties plaats en daarom werd het toepasselijk het revolutiejaar genoemd. De burgers die in opstand kwamen eisten niet alleen persvrijheid, maar ook een einde aan horigheid en meer invloed in regeringen. De opstanden tegen de macht van de aristocratie werden overal neergeslagen, maar de tienduizenden doden waar niet voor niets.

Parlementaire democratie

De massale roep om meer democratie moest wel serieus genomen worden door de koningen en andere politieke leiders. Horigheid kwam eindelijk ten einde in Oostenrijk en Hongarije, in Denemarken werd de absolute monarchie afgeschaft en Nederland werd een parlementaire democratie.

Een onderdeel van de parlementaire democratie was de nieuwe grondwet die werd aangenomen. In het artikel over persvrijheid staat: “Niemand heeft voorafgaand verlof nodig, om door de drukpers gedachten en gevoelens te openbaren, behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet”. Tegenwoordig vallen ook de moderne media onder deze wet van persvrijheid.

Top 5

Hoewel persvrijheid voor Nederland dus sinds 1848 heel normaal is, lappen zelfs sommige Europese landen deze vrijheid nog aan de laars. Niet voor niets staat Nederland volgens het RSF in de top 5 landen qua persvrijheid.