De Odyssee van Homerus

De avonturen van de Griekse held Odysseus werden door Homerus beschreven in de Odyssee, één van de beroemdste werken uit de Westerse literatuurgeschiedenis.

Homerus

Hoewel de verhalen van de Odyssee wereldberoemd zijn, is er over de schrijver van die verhalen, Homerus, maar weinig bekend. We weten niet waar Homerus geboren is, en historici verchillen zelfs van mening over wanneer de dichter precies leefde. Er wordt zelfs getwijfeld of Homerus wel de bedenker is van de verhalen, omdat er aanwijzingen zijn dat de verhalen in verschillende stijlen en tijdsperiodes geschreven zijn. Temeer omdat er al in de klassieke oudheid niemand precies wist wie Homerus was en waar hij vandaan kwam. 

Homerus schreef de Odyssee waarschijnlijk rond 800 voor Christus. Het verhaal beschrijft de avonturen die de Griekse held Odysseus meemaakt tijdens zijn tocht naar huis na afloop van de Trojaanse Oorlog. De Odyssee wordt geïnterpreteerd als zoektocht naar de zin van het leven. Het verhaal bevat een ethische laag en speelt in op de eigen verantwoordelijkheid van Odysseus en zijn mannen: ‘wie kwaad doet, kwaad ontmoet.’

Poseidons woede en de hulp van Athena

Odysseus was de koning van het eiland Ithaka en vocht aan Agamemnons zijde in de Trojaanse Oorlog. Tijdens deze oorlog stak hij een zoon van Poseidon het oog uit. Deze actie kwam hem duur te staan; de gehele terugreis wordt Odysseus door de god van de zeeën gehinderd. Odysseus is op weg naar Ithaka, waar zijn vrouw Penelope en zijn zoon Telemachos op hem wachten. Na verloop van jaren krijgt Penelope te maken met vervelende vrijers die om haar hand vragen en wordt Telemachos door de godin Athene op pad gestuurd om zijn vader te zoeken.

Odysseus en de Lotuseters

Odysseus komt met zijn schepen terecht op het eiland van de Lotuseters. Zoals de naam al doet vermoeden, overleven de inwoners van dit eiland door lotusbloemen te eten. Enkele van Odysseus’ mannen nemen ook een hapje, maar dit pakt slecht uit. Ze raken bedwelmd en willen niet meer van het eiland af. Odysseus moet zijn soldaten meeslepen terug de schepen op, zodat ze het eiland kunnen verlaten.

‘Niemand’ verblindt de cycloop Polyphemos

Op het eiland Sicilië stuit Odysseus op bijzondere wezens: de cyclopen. De cyclopen waren woeste eenogige monsters, die niet bekend stonden om hun intelligentie. De cycloop Polyphemos neemt Odysseus en twaalf van zijn mannen gevangen, om hen één voor één op te eten. Odysseus bedenkt echter een list om aan de reus te ontsnappen.  Hij voert Polyphemos dronken, zegt dat zijn naam ‘Niemand’ is en steekt dan het oog van de reus uit. Wanneer de reus gillend van de pijn zijn broeders om hulp roept, schreeuwt hij dat ‘Niemand hem verblind heeft’ en dat hij kwaad is op Niemand. De andere reuzen denken dat Polyphemos gek geworden is en nemen zijn kreet om hulp niet serieus. Vervolgens weten Odysseus en zijn mannen te ontsnappen door zich onder een kudde schapen vast te binden en zo de grot te  verlaten. Helaas voor Odysseus is ook Polyphemos een zoon van Poseidon en maakt Odysseus de god van de zee nu nog kwader.

Odysseus en Circe

Via verschillende omzwervingen komt hij op het eiland Aeaea terecht, waar de tovenares Circe woont. Zij zou zijn mannen hebben veranderd in dieren, zo vertelt de boodschapper Hermes hem. Wanneer hij een bepaald kruid van Hermes zou eten, bleef hij zelf onveranderd. Dit doet Odysseus en hij ziet dat al zijn mannen in zwijnen veranderd zijn. Circe is bereid zijn mannen terug te veranderen, op voorwaarde dat Odysseus met haar naar bed gaat. Dat doet hij, waarna hij nog enige tijd op het eiland blijft alvorens hij zijn reis voortzet.

Odysseus en de Sirenen

Het gezelschap vervolgt de reis en stuit na verloop van tijd op de Sirenen: half vrouw, half vogel. Deze wezens stonden erom bekend dat zij zeelieden verleidden om hen te volgen, waarna hun schepen op de klippen liepen en vergingen. Gelukkig had Circe Odysseus gewaarschuwd voor deze verleidelijke vrouwwezens. Odysseus stopte alle zeelieden was in hun oren en liet zichzelf aan de mast vastbinden. Zo was de gehele bemanning ongevoelig voor de verleidingen van de Sirenen.

Het eiland Thrinakia en de zeenimf Kalypso

Het eiland Thrinakia is de laatste tussenstop voor Odysseus, voordat hij zijn thuisland bereikt. Op dit eiland is het de mannen verboden om de runderen te slachten en te eten, maar als Odysseus in slaap valt kan zijn bemanning zichzelf niet inhouden. De mannen eten allen van de runderen en moeten deze zonde met de dood bekopen. Odysseus overleeft het eiland als enige en moet het laatste deel van zijn tocht alleen afleggen. Wanneer hij schipbreuk lijdt, spoelt hij aan op het eiland van de zeenimf Kalypso. De zeenimf wordt verliefd op Odysseus en houdt hem zeven jaar gevangen op het eiland.

De thuiskomst op Ithaka

Na zeven jaar mag Odysseus eindelijk het eiland van Kalypso verlaten. Wanneer hij op Ithaka aankomt, is het voor hem te gevaarlijk om rechtstreeks naar zijn vrouw terug te keren; de mannen die Penelope lastigvallen zouden hem direct vermoorden. Odysseus wacht daarom tot zijn zoon terug is van zijn zoektocht. Wanneer Telemachos terug is, helpt hij zijn vader met het doden van alle vrijers, waarna Odysseus voor de rest van zijn leven verenigd is met zijn vrouw Penelope.

Invloed

De Odyssee blijft een inspiratie voor hedendaags theater. Ook het verhaal in de film O Brother, where art thou? (2000) van de Coen Brothers is losjes gebaseerd op de avonturen van Odysseus. De film vertelt het verhaal van drie ontsnapte gevangenen, die op hun weg naar huis allerlei op de Odyssee geïnspireerde avonturen meemaken. De invloed van het eeuwenoude werk van Homerus is groot: ‘een odyssee’ is door de eeuwen heen een standaard uitdrukking geworden voor het beschrijven van een lange, moeilijke reis.