De oorsprong van de 1 aprilgrap

Het is weer de dag dat collega´s, vrienden, familie en zelfs websites je in de maling proberen te nemen. Maar waar komen die grappen op 1 april vandaan? Over de oorsprong van de nationale ´grappendag´ 1 april bestaan verschillende theorieën en verhalen.

Waar de traditie van 1 april als grapjesdag vandaan komt, is voor veel historici een raadsel. Er zijn verschillende theorieën over de herkomst van 1 april. Een ervan is de Romeinse feestdag Hilaria, een feest dat deel was van de Romeinse Isis-cultus, waarbij het einde van de winter gevierd werd. 

Een vaker gehoorde theorie hangt samen met de overgang van de juliaanse naar de gregoriaanse kalender. In Frankrijk werd nieuwjaarsdag nog veel rondom Pasen gevierd. De overgang van de juliaanse naar de gregoriaanse kalender zou zijn aangegrepen om nieuwjaarsdag te verplaatsen naar 1 januari. Dat ging echter met horten en stoten en lang bleven mensen nieuwjaar rondom de ‘oude’ datum vieren. De grappen zouden voortkomen uit de gewoonte om mensen die nieuwjaar rondom 1 april bleven vieren, belachelijk te maken. Waar deze theorie echter aan voorbij gaat, is dat de verschuiving van de nieuwjaarsviering in Frankrijk ondanks de verschillende officiële momenten waarop decreten werden getekend, het resultaat was van een lang proces. Hoewel de Franse koning Karel IX al in 1564 met het Edict van Rousillon de nieuwjaarsviering op 1 januari plaatste en paus Gregorius in 1582 de gregoriaanse kalender officieel maakte, vierden veel Fransen een eeuw eerder al nieuwjaar rond 1 januari. Ook kan deze theorie niet verklaren waarom in veel landen waar de gregoriaanse kalender veel later werd ingevoerd, wel dezelfde 1-april traditie kent. 

Een van de landen waar die gregoriaanse kalender veel later werd ingevoerd, is Engeland. Toch kent dat land een rijke traditie van 1-april grappen. Een reden zou kunnen liggen in de werken van Geoffry Chauser. In zijn werk 'Nun's Priest's Tale', wordt een haan in de luren gelegd door een vos, precies 32 dagen na het begin van maart. Op 1 april dus. 

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Oudste vermelding 1 april

De traditie van grappen op 1 april werd voor het eerst vermeld in een Franse bron in 1508, ruim voor het Franse edict en de pauselijke kalenderwijziging. In 1508 verwees de Franse dichter Eloy d'Amerval naar een poisson d'avril, letterlijk ´de vis van april´, mogelijk de eerste verwijzing naar de viering in Frankrijk. De goudvis wordt immers vaak gezien als de mascotte van de 1 aprilgrap. De eerste vermelding in een Nederlandse bron dateert uit 1561, in een gedicht van de rederijker Eduard de Dene. Het is een parodie op een 1 aprilgrap waarin een knecht het plan van zijn heer om hem te verzenden, doorziet.

De geschiedenis gaat dus tenminste terug tot het begin van de 16e eeuw. Geen enkele theorie over de dag is de bewezen ‘echte oorsprong’ van 1 april. Er zijn wel voorgangers van 1 april te noemen, zo komen de 1 april-tradities vermoedelijk van het Romeinse festival van Hilaria, het Holifeest in India, en het Middeleeuwse narrenfeest.

Alva en Den Briel?

Men heeft later nog andere verklaringen gezocht voor de specifieke datum 1 april. In verschillende landen zijn nationale gebeurtenissen aangevoerd als begin van de traditie. Deze verklaringen, die waarschijnlijk ooit zelf als aprilgrap zijn verzonnen, hebben uiteraard geen basis omdat er in zoveel landen 1 aprilgrappen werden gemaakt.

In Nederland denkt men nog vaak dat de grappenmakerij begonnen is met de inname van Den Briel door de watergeuzen op 1 april 1572. Deze inname wordt sinds 1966 jaarlijks in de stad herdacht met een historisch kostuumstuk. De geuzen veroverden de vesting tijdens de 80-jarige Oorlog op de Spanjaarden onder de hertog van Alva. Het gezegde is dan ook als volgt: ´Op 1 april verloor Alva zijn bril´.

1 april in de huidige samenleving

Sinds het eind van de 19e eeuw worden er ook 1-aprilgrappen in kranten gemaakt. Eén van de eerste verscheen in de London Evening Standard in 1846, waarin een aankondiging voor een grote ezelsshow werd gegeven. Aprilgrappen in de media kunnen commentaar geven op allerlei actuele gebeurtenissen.

Inspiratie nodig voor een 1 aprilgrap? Hier vind je 5 historische en legendarische 1 aprilgrappen. 

Tegenwoordig worden aprilgrappen in toenemende mate gebruikt voor commerciële doeleinden, vooral ook op internet. Er zijn zelfs bedrijven die bestellingen voor kant-en-klare aprilgrappen aannemen. Door als jaarlijks terugkerende aprilgrap een tijdelijk leugenbericht te plaatsen, laten nieuwssites het belang van betrouwbare nieuwsvoorziening zien.

Bronnen:

• Quest.nl: Waarom maken we grappen op 1 april?
• Wikipedia.org: 1 aprilgrap
• Npokennis.nl: Waar komen 1 aprilgrappen vandaan?