De St. Louis: joods vluchtelingenschip teruggestuurd
Op 13 mei 1939 verliet het cruiseschip de St. Louis de haven van Hamburg, met als bestemming de Cubaanse hoofdstad Havanna. Van de 937 passagiers bestond de overgrote meerderheid uit joodse vluchtelingen uit Nazi-Duitsland. Aan de overzijde van de Atlantische Oceaan hoopten zij een veilig heenkomen te vinden. Zowel Cuba als de Verenigde Staten weigerde echter de vluchtelingen op te nemen, waardoor de St. Louis gedwongen was rechtsomkeert te maken naar Europa.
Vluchten uit Nazi-Duitsland
Sinds Hitlers machtsovername in 1933, was de joodse gemeenschap stap voor stap haar rechten ontnomen en systematisch geterroriseerd. Het voorlopige dieptepunt hiervan was de Kristallnacht, een door de het Naziregime georganiseerde pogrom in de nacht van 9 op 10 november 1938. Naarmate hen het leven steeds meer onmogelijk werd gemaakt, besloten steeds meer Duitse joden te emigreren.
Begin 1939 was dit een allesbehalve eenvoudige operatie. De Nazi’s hadden namelijk de Duitse grenzen grotendeels afgesloten. Door de grote stroom vluchtelingen hadden de meeste Europese landen tevens een quotum ingesteld voor het maximum aantal op te nemen joodse vluchtelingen. Vandaar dat de Verenigde Staten als toevluchtsoord in beeld kwamen. Toen de Hamburg-America line de reis van de St. Louis organiseerde, was Amerika voor veel van haar passagiers dan ook het einddoel. De meerderheid van de joodse vluchtelingen had een Amerikaans visum aangevraagd en hoopte bij de eerst mogelijke gelegenheid vanuit Havanna door te kunnen reizen.
Aangename reis
Eenmaal op zee ontstond er al snel een gemoedelijke sfeer onder de vluchtelingen. De St. Louis was als cruiseschip van alle gemakken voorzien en de gedwongen uittocht begon al snel op een vakantie te lijken. Terwijl de kinderen zich in het zwembad uitleefden, konden de volwassenen in de bioscoop en op de dansavonden ontsnappen uit de harde realiteit. Het restaurant serveerde regelmatig maaltijden en de beleefde houding van de obers vormde een schril contrast met de brute behandeling die de Duitse joden de afgelopen zes jaar van de Nazi’s te verduren hadden gehad.
Weerstand in Cuba
Wanneer de vluchtelingen op de hoogte van de situatie in Cuba waren geweest, dan zouden ze zich nooit zo hebben kunnen ontspannen. De reis van het St. Louis was vooraf uitgelekt naar Cubaanse media en hadden daar tot een enorme ophef geleid. De Cubaanse autoriteiten bleken zichzelf met de verkoop van de reisdocumenten te hebben verrijkt. Los van deze corruptie, bestond er onder de Cubaanse bevolking ook enorme weerstand tegen het toelaten van meer vluchtelingen. Cuba had al relatief veel vluchtelingen opgenomen en in tijden van economisch zwaar weer werden de vluchtelingen gezien als ongewenste concurrentie op de arbeidsmarkt. Gecombineerd met de joodse afkomst van de immigranten, had dit op 8 mei 1939 tot een grote antisemitische demonstratie in Havanna geleid. Onder druk van dit alles besloot de Cubaanse president daarop een week voor het vertrek van de St. Louis alle recent uitgegeven reisdocumenten ongeldig te verklaren.
Geweigerd in Havanna
De vluchtelingen aan boord van de St. Louis hadden dit nieuws niet meegekregen. Hun verbazing was dan ook groot toen zij bij aankomst in Havanna op 27 mei 1939 geen toestemming kregen om aan land te gaan. Slechts 28 passagiers, die al over een visum voor de Verenigde Staten beschikten, werden toegelaten. Hierop volgde een week van vruchteloze onderhandelingen met de Cubaanse autoriteiten.
Mislukking in Miami
Na de mislukking in Havanna, zette de St. Louis koers naar Miami, in de hoop daar een veilig heenkomen te vinden voor de vluchtelingen. De Verenigde Staten had in die tijd echter immigratiequota ingesteld, die brede steun genoten onder het electoraat. President Roosevelt was zich hier zeer van bewust en reageerde daarom niet op de oproepen vanuit de St. Louis om het schip toe te laten. Vlak voor Miami kreeg het schip geen toestemming om aan te meren en de passagiers werd te verstaan gegeven dat ze zich maar op de wachtlijst moesten zetten. De St. Louis had daarop geen andere keus dan terug te keren naar Europa.
Terug naar Europa
In tegenstelling tot de heenreis, heerste er nu een grafstemming onder de joodse vluchtelingen. Als schrale troost hoefden ze in elk geval niet terug te keren naar Nazi-Duitsland. Groot-Brittannië, België, Nederland en Frankrijk hadden in de tussentijd besloten elk een deel van de vluchtelingen op te nemen. Op 17 juni kwam het schip uiteindelijk aan in Antwerpen. Vanuit daar verspreiden ze zich over de vier landen, waarvan er drie in 1940 door de Duitsers werden bezet. Uiteindelijk zouden 254 vluchtelingen van de St. Louis in de Holocaust worden vermoord.
Bronnen:
Afbeeldingen:
