De verschrikkelijke hongersnood in Kazachstan
Aan het begin van de jaren ’30 vond er in de Sovjet-Unie een vreselijke hongersnood plaats. De hongersnood in Oekraïne, beter bekend als de Holodomor, is hier het bekendste voorbeeld van. Maar ook in een andere toenmalige Sovjet-Republiek, Kazachstan, kwamen miljoenen mensen om van de honger. In totaal zou bijna 40% van de Kazachse bevolking tijdens deze hongersnood het leven laten. Hoe kon dit gebeuren?
Nomadisch steppevolk
Het gebied dat nu bekend staat als Kazachstan werd in de 19e eeuw ingelijfd door het Russische Rijk. Toen Rusland werd omgedoopt tot de Sovjet-Unie werd Kazachstan als aparte Sovjetrepubliek bij deze Unie gevoegd.
De bevolking van het gebied bestond voor het merendeel uit etnische Kazachen. De Kazachen zijn overwegend Islamitisch, spreken een aan het Turks verwante taal en leefden in die tijd voornamelijk als nomaden. Naast de Kazachen, die ongeveer 57% van de bevolking vormden, woonden er ook heel veel Russen en Oekraïners in het gebied.
Die laatste groep had zich voornamelijk gevestigd op de vlaktes in het noorden en noordoosten van Kazachstan, waar de meest vruchtbare grond te vinden was. Op de uitgebreide steppevlaktes in de rest van Kazachstan was weinig vruchtbare grond, waardoor de Kazachen erg afhankelijk waren van hun vee. De bevolking leefden bij elkaar in gemeenschappen van maximaal acht verschillende gezinnen.
Collectivisering
De leefwijze van de Kazachse bevolking kwam ernstig in gevaar door de Russische collectiviseringspolitiek. In 1929 presenteerde Jozef Stalin zijn eerste vijfjarenplan. De Sovjet-Unie wilde zo snel mogelijk industrialiseren om het kapitalistische Westen de baas te kunnen zijn. Voor de arbeiders in de industrie was er voedsel nodig en dus moesten boeren in de agrarische sector verplicht op gemeenschappelijke boerderijen werken. Al het voedsel dat daar verbouwd werd was in principe bestemd voor de staat. De boeren mochten slechts een klein deel zelf behouden. Er bleef zodoende erg weinig voedsel over in het gebied, waardoor er langzaamaan een enorm tekort aan voedsel ontstond.
De hongersnood
De hongersnood in Kazachstan begon in 1930, een jaar eerder dan in andere delen van de Sovjet-Unie waar later hongersnood zou uitbreken. Veel van de Kazachen die nog niet op een collectieve boerderij werkten, besloten noodgedwongen hun vee te slachten, omdat ze niet wilden dat de Sovjet-machthebbers het in zouden nemen. In 1932 was bijna 90% van de oorspronkelijke veestapel op die manier verdwenen. Doordat veel van de Kazachen niets anders hadden dan hun vee, sloeg de honger bij hen extreem hard toe. De hongersnood was zo erg dat er zelfs verhalen over kannibalisme rondgingen. De leiders in het gebied wisten van de hongersnood af, maar deden weinig om deze te verhelpen. Pas in 1933 werd de communistische leider van Kazachstan, Filip Goloshchekin, ontslagen, maar het kwaad was toen al grotendeels geschied.
Veel Kazachen besloten te vluchten voor de hongersnood en de collectivisering. Door hun nomadenbestaan hadden de meest Kazachen goede kennis van de bestaande handelsroutes, waardoor ze relatief makkelijk de weg naar andere gebieden wisten te vinden. Velen van hen kwamen zodoende in buurlanden als Oezbekistan en China terecht. Na de hongersnood zou het gros van deze vluchtelingen nooit meer terugkeren naar Kazachstan. Tijdens de hongersnood braken ook veel opstanden uit, die met veel geweld werden neergeslagen door het leger.
Desastreuze gevolgen
De hongersnood in Kazachstan hield aan tot 1934. De ramp had desastreuze gevolgen voor het gebied, maar vooral voor de Kazachse bevolking. Bijna veertig procent van de bevolking, 1,5 miljoen mensen, kwam om door de honger. De etnisch Kazachse bevolking werd onevenredig hard getroffen. 1,3 miljoen van de 1,5 miljoen slachtoffers was etnisch Kazachs.
Doordat een groot deel van de Kazachen die naar het buitenland gevlucht waren, nooit meer terugkeerden, waren de Kazachen na de hongersnood plots een minderheid in hun eigen land. Pas na de onafhankelijkheid van het land in 1991, oversteeg het aantal Kazachen langzaamaan het aantal Russen in het gebied.
Weinig aandacht
Door het enorme aantal Kazachse doden, wordt de hongersnood door Kazachstan zelf als een genocide omschreven. Net als in Oekraïne wordt de hongersnood als een doelbewuste actie van de Russen gezien. Vooral Goloshchekin wordt schuldig geacht, vandaar dat de genocide in Kazachstan zelfs naar hem vernoemd is. Dit komt ook doordat de Sovjets zelf na de Tweede Wereldoorlog in het geringe onderzoek naar de hongersnood dat door hen is uitgevoerd, naar Goloshchekin wezen. De Sovjets besteden daarna verder weinig aandacht aan de hongersnood, waardoor deze pas na de Kazachstaanse onafhankelijkheid pas echt goed belicht werd.
Desalniettemin krijgt de hongersnood buiten Kazachstan nog altijd een stuk minder aandacht dan bijvoorbeeld de Holodomor. De Kazachse bevolking zal de hongersnood en de verschrikkelijke gevolgen ervan echter niet zo snel vergeten.
Bronnen
- Wilson Center. The Kazakh Famine of 1930-33 and the Politics of History in the Post-Soviet Space.
- Trouw. 'We hadden niets meer. Honger, er was honger'. (Geschreven door Wera de Lange, oorspronkelijk gepubliceerd op 8 september 1993)
- Sarah Cameron, ‘’The Kazakh Famine of 1930-33: Current Research and New Directions’’, East/West: Journal of Ukrainian Studies 3 (2016) 2, 117-132.
Afbeelding
- Wikimedia Commons. Gedenksteen hongersnood.
- Wikimedia Commons. Filip Goloshchekin.
