Een toevoeging aan de collectieve Dodenherdenking op 4 mei

Een burgerinitiatief en verschillende telecomproviders willen een onderdeel toevoegen aan de Dodenherdenking op 4 mei. Het is de bedoeling dat iedereen, naast stil zijn, ook twee minuten zijn of haar smartphone uitzet. Dit om niet afgeleid te worden en dus volledig bezig te kunnen zijn met het collectieve herdenken. Maar wat is eigenlijk de traditie van het collectieve herdenken en de één/twee minuten stilte?

Onofficiële collectieve herdenkingen

Verschillende onofficiële collectieve herdenkingen met stiltes vonden al plaats aan het begin van de 20e eeuw. Bij de begrafenis van de Britse koning Edward in 1910 zou er ook een stilte in acht genomen zijn om te rouwen. “Zeer indrukwekkend was de eerbiedige stilte der gansche menigte.” Daarnaast was er tijdens het internationale congres voor vrouwen in Den Haag in 1915 een oproep tot herdenken van de slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog. Een spreekster uit Oostenrijk riep op om ‘de gesneuvelden en hun treurende vrouwen door één minuut stilte te herdenken’. Het idee achter deze minuut stilte was een protest tegen de oorlog en de leiders die hier verantwoordelijk voor waren.

11 november 1919 – de eerste officiële herdenking

De eerste officiële collectieve herdenking was op 11 november 1919 in Groot-Brittannië. Deze stond, in tegenstelling tot de voorgaande onofficiële stiltes, in het teken van het herdenken van de Eerste Wereldoorlog slachtoffers. Het idee van een collectieve herdenking kwam van de Australiër Edward George Honey, die in mei 1919 een brief schreef naar The Times om dit idee aan de man te brengen. Het idee kwam echter, los van de Australiër, ook van de Zuid-Afrikaan Percy FitzPatrick. Hij benaderde de koning, George V, welke het idee overnam en door middel van een koninklijk besluit uitvaardigde om op 11 november 1919 voor het eerst ‘De Groote Stilte’ te houden, zoals het toen werd genoemd. Deze eerste collectieve herdenking vond plaats om 11 uur ’s ochtends.

Traditie overgenomen – Remembrance Day

Vanaf dat moment wordt er elke dag op het Engelse Remembrance Day een collectieve herdenking met stilte gehouden. Meerdere landen sloten zich bij deze herdenking van de Eerste Wereldoorlog aan, zoals Frankrijk in 1921. Hier lukte het echter lange tijd niet om een collectieve stilte in te voeren, iedereen ging door met zijn normale leven. Ook in Nederland was de start moeizaam. Om de inname van Den Briel in 1572 te herdenken werd er in 1922 een Geuzenfeest in Den Briel gehouden, inclusief een collectieve herdenking en twee minuten stilte. Toen de leden van de Koninklijke familie arriveerden werd het publiek te enthousiast: “De twee minuten stilte waren onder die omstandigheden natuurlijk tot mislukking gedoemd.”

Na 1961

Na de Tweede Wereldoorlog werd de jaarlijkse stilte van Remembrance Day, gekoppeld aan Dodenherdenking op 4 mei om 20:00 uur. Hier worden de Nederlandse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog herdacht. Dit gebeurt aan de hand van twee minuten stilte. Dit werd in 1988 ingevoerd, voor die tijd kwam het voor dat er één minuut of drie minuten stilte werd gehouden.  De eerste Dodenherdenking was nog een rommeltje, maar naar aanleiding van een prijsvraag door het landelijke weekblad Ons Vrije Nederland in 1946 werden er ideeën ingestuurd om het te verbeteren en van daaruit werd een programma opgesteld. Vanaf 1961 werd de Nationale Herdenking breder getrokken dan alleen de Tweede Wereldoorlog. Het officiële gedenkschrift werd: “Tijdens de Nationale Herdenking herdenken wij allen – burgers en militairen – die in het Koninkrijk der Nederlanden of waar ook ter wereld zijn omgekomen of vermoord sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, in oorlogssituatie en bij vredesoperaties.”

Verstoringen stiltes

Verschillende keren werden de collectieve herdenkingen verstoord. De bekendste was de Damschreeuwer tijdens de herdenking op de Dam in Amsterdam in 2010. Een man begon tijdens de twee minuten stilte te schreeuwen, waardoor er paniek ontstond en mensen wegrenden. De verwarde man leek achteraf niet echt een motief te hebben voor zijn schreeuw. Ook de eerste officiële collectieve stilte in 1919 werd verbroken. Al was dit om een geheel andere reden. Een vrouw barst in snikken uit: “Mijn broer, mijn arme broer, waarom ben je weggegaan? Waarom ben je dood gegaan?” Eén ding is zeker, door het initiatief om smartphones uit te zetten tijdens de twee minuten stilte op 4 mei, wordt de kans dat de herdenking verstoord wordt door een ringtone kleiner. Gerti Verbeet, oud Tweede Kamer voorzitter en inmiddels voorzitter van Het Nationaal Comité 4 en 5 mei, zegt: “Daarna moet je natuurlijk volop gebruik maken van alle nieuwe media om elkaar te vertellen waarom jij zelf stil geweest bent, aan wie je denkt en waarom je dat doet.”