Erasmus: geluk in opvoeding en onderwijs

De priester, humanist en filosoof Erasmus (ca. 1466-1536) staat bekend om zijn geleerdheid en religiekritiek, die onder andere in de Lof der Zotheid naar voren kwamen. Desondanks was hij een devoot christen. Geluk kon iedereen bereiken door deugdzaam te leven in navolging van Jezus Christus, aangevuld met het goede uit de klassieke auteurs. Wat hield dit in?

Definitie van geluk

Net als tegenwoordig is het lastig om tot een precieze definitie te komen van geluk zoals dat door Erasmus en zijn tijdgenoten gebruikt werd. Erasmus gebruikte soms hetzelfde woord voor aards ‘geluk’ als voor ‘eeuwige vreugde in de hemel’. Hij maakte onderscheid tussen geluk hebben en gelukkig zijn, en tussen de gaven van de natuur (uiterlijk, gezondheid) en de gaven van de geest, die slechts door eigen ijver en door god tot iemand kunnen komen. 

Onderwijs en opvoeding

Goed onderwijs en een goede opvoeding waren volgens Erasmus een belangrijke voorwaarde voor menselijk geluk. Hij schreef diverse werken over opvoeding, waarin bijvoorbeeld werd ingegaan op tafelmanieren en gedragscodes. Daarnaast produceerde hij satirische werken (Lof der Zotheid) en handboeken voor christenen, waarin hij zijn visie op het christendom uiteen zette. Erasmus stond voor een eenvoudiger geloof waarin naastenliefde en navolging van Christus centraal stonden, in plaats van theologische discussies over de in zijn ogen pietluttige details en onwenselijke dogma’s. 

Erfenis van de antieke filosofie

In een briefwisseling met de aartsbisschop van Toledo, Guillaume de Croy (Willem van Croÿ), bespreekt Erasmus een aantal ideeën omtrent geluk. De antieke filosofie komt voorbij, waaronder het stoïcisme en epicurisme. De bisschop merkt op dat als populaire opinie enig gewicht in de weegschaal legt, het epicurisme (voorgesteld als losbandig genot) zonder twijfel alle andere stromingen overschaduwt. Volgens Erasmus valt het wel mee; vrijwel alle mensen veroordelen immers schandelijke wellust en dronkenschap, hoewel dat niet betekent dat ze zich er altijd van weerhouden. 

Deugdzaamheid en medemenselijkheid

Een ander punt van discussie is de vraag of alleen de geest (een bepaalde mentale houding) verantwoordelijk is voor aards geluk. Erasmus merkt op dat de stoïcijnse opvatting dat slavernij, armoede en ziekte geen kwaad inhouden, terecht bespot wordt. Zij kunnen het levensgeluk namelijk danig in de weg zitten. Desondanks vindt men het ware geluk alleen in deugdzaamheid en het helpen van naasten. Het gezegende individu zou zijn fortuin en positie moeten inzetten om zijn medemens te helpen en zowel zijn eigen geest als die van anderen zoveel mogelijk te verrijken. 

Leestip:

Thomas More, zijn wereld en zijn Utopia. Een humanistische fantasie uit 1516 in haar historische context bezien
Auteur: Petty Bange
Uitgever: Verloren
ISBN: 9789087046545
Winkelprijs: €19,–

Bestel Thomas More, zijn wereld en zijn Utopia

Bronnen:

• Augustijn, C. (1995) Erasmus: His Life, Works, and Influence (University of Toronto Press)
• McMahon, D.M. (2006) Happiness: A History (Grove Press)
• ter Meer, T.L. (2017) De correspondentie van Desiderius Erasmus, deel 6. Brieven 842-992. (Ad. Donker) via DBNL: Brieven (957-959) aan en van Guillaume de Croy (ca. mei 1519)
• Then Again: Desiderius Erasmus 

Afbeelding:

• Hans Holbein [Public domain], via Wikimedia Commons