Esperanto - verbondenheid in taal

Onderzoek van de volkskrant wijst uit dat de helft van alle universitaire studies in het Engels wordt gegeven. Om ook in de toekomst van belang te zijn op het wereldtoneel, is het nodig dat de jongere generatie zich in de toekomst overal ter wereld verstaanbaar kan maken. De Poolse oogarts Ludwik Lejzer Zamenhof had aan het eind van de 19de eeuw een ander idee om verschillende nationaliteiten met elkaar te verbinden, zonder de eigen cultuur te verloochenen. Op 26 juli 1887 bedacht hij een van de meest succesvolle internationale talen van dit moment, het Esperanto.    

Białystok en de Poolse deling

De vader van het Esperanto werd geboren op 15 december 1859 in Białystok, de hoofdstad van het Woiwodschap Podlachië in het huidige Polen. In de tijd van Zamenhof lagen de politieke verhoudingen echter iets anders: rond het midden van de 19de eeuw was Białystok onderdeel van het Russische Keizerrijk. Polen was na de Poolse delingen van 1772, 1793 en 1795 opgedeeld en verdeeld tussen Pruisen, Oostenrijk en Rusland. Na deze delingen bestond Polen feitelijk niet meer en werd de Poolse taal verboden.

Zamenhof ontwikkelt een taalgevoel

De ouders van Zamenhof waren van Pools-Litouwse afkomst en tevens Joods. De moedertaal van de jonge Ludwik is daarom onduidelijk. Het is waarschijnlijk dat zijn moeder Jiddisch tegen hem praatte en zijn vader Russisch met hem sprak. De jongen was zodoende al vroeg in zijn leven tweetalig en werd volledig  tweetalig opgevoed. Het Pools was door de Russen verboden, maar het is bekend dat Zamenhof de taal wel machtig. Verder was zijn vader taaldocent, waardoor Zamenhof junior al vroeg in aanraking kwam met het Frans en Duits. Toen hij tijdens zijn middelbareschooltijd ook Latijn, Grieks, Hebreeuws en Engels aan het lijstje toevoegde had hij een behoorlijke talenkennis. De levensloop van Zamenhof bediende hem van alle facetten om een eigen taal op te zetten: het taalgevoel kreeg hij met de paplepel ingegoten.

Het doel van Esperanto

Zamenhof had geen makkelijke jeugd. De populatie van Białystok bestond vanwege haar geschiedenis uit talloze nationaliteiten, waaronder Poolse Katholieken, Russen, Duisters, Tataren en Litouwers. Keer op keer raakten deze groeperingen met elkaar slaags en dat zorgde voor veel haat en onrust in de stad. De jonge Zamenhof geloofde dat de misverstanden tussen de groepen versterkt werden door de taalbarrière. Omdat er geen algemene taal was waarin men kon communiceren, laaide het vuur telkens op. Een internationale taal, niet gebonden aan een land of een beweging, kon een belangrijk hulpmiddel zijn in het verbinden van deze bevolkingsgroepen. De nieuwe taal was daarmee niet bedoeld om de eigen cultuur te vervangen.

De opzet van Esperanto

Zamenhof had drie belangrijke uitgangspunten toen hij het Esperanto ontwierp. Om te beginnen moest het leren van de grammatica eenvoudig zijn. De regels en woordvolgorde moesten spelenderwijs te leren zijn. Verder was het zijn intentie dat de taal gebruikt werd voor internationale communicatie. De sprekers van de taal konden met Esperanto direct kennis en ervaringen uitwisselen met mensen van over de hele wereld, zonder dat ze de taal thuis ook spraken. Tot slot wilde hij, met de kracht van taal, het onbegrip bij de mensen uitbannen. Zamenhof wilde een brug slaan tussen mensen van verschillende etnische achtergronden.

De cultuur achter Esperanto

Hoewel het niet de bedoeling was dat Esperanto de eigen taal zou vervangen, is dit in sommige gevallen wel gebeurd. Ongeveer 2.000.000 mensen zijn inmiddels bekend met Esperanto en tussen de 1000 en 2000 mensen zijn moedertaalsprekers. In 1905 werd het eerste wereldcongres voor Esperantosprekers gehouden, een traditie die inmiddels al meer dan een eeuw voortduurt. Ook verschijnen ieder jaar boeken die enkel geschreven worden in Esperanto en bestaat er inmiddels een grote collectie aan volksmuziek. Toch blijven de opvattingen van Zamenhof voor de meeste sprekers belangrijk: de taal wordt vaak alleen gebruikt tijdens internationale bijeenkomsten.

Tegenstanders van Esperanto

In de afgelopen eeuw zijn er diverse tegenstanders geweest van Esperanto. Verscheidene dictatoriale regimes hebben de taal in de afgelopen eeuw geprobeerd uit te bannen. Adolf Hitler in Duitsland, Jozef Stalin in de Sovjet-Unie en Benito Mussolini in Italië hebben actief geprobeerd Esperantosprekers te vervolgen. Onderzoekers denken dat dit komt omdat een internationale taal contraproductief werkt tegen een systeem van nationalistische staatspropaganda. Andere mensen beweren dat Esperanto geen echte taal is, omdat deze is bedacht en zich niet verder ontwikkeld. Volgens sprekers is de taal echter continue aan het evolueren en komen er dagelijks nieuwe woorden bij.

Esperanto is een levende taal

Vandaag de dag raakt Esperanto steeds meer geïntegreerd in onze moderne samenleving. Toetsenborden worden ontworpen die de taal ondersteunen en diverse computerprogramma’s, waaronder webbrowsers, zijn inmiddels beschikbaar in de taal. Google Vertalen accepteerde Eperanto op 22 februari 2012 als 64ste taal en op 28 mei 2015 werd Esperanto toegevoegd aan Duolingo, een talenapp waarmee mensen vreemde talen kunnen leren. Ook zijn er inmiddels 231.000 wikipedia pagina’s die in Esperanto zijn geschreven. Jonge Esperanto-moedertaalsprekers zitten daarmee niet verlegen om materiaal voor hun verslagen of presentaties!