Gebroeders De Witt slachtoffers van complot?

Het voorval geldt als één van de bekendste publieke moorden uit onze vaderlandse geschiedenis: de gewelddadige moord op de gebroeders de Witt door een woedende mensenmassa op 20 augustus 1672. Althans, zo staat het in de geschiedenisboeken. Niets is minder waar, beweerde historicus Ronald Prud’homme in 2013: niet het impulsieve plebs, maar arglistige samenzweerders waren verantwoordelijk voor de moord op Johan en Cornelis de Witt.

Tijdens het Eerste Stadhouderloze Tijdperk (1650-1672) bestuurde raadpensionaris Johan de Witt de Republiek op adequate wijze. In het rampjaar 1672 keerde het tij: achtereenvolgens verklaarden Engeland, Frankrijk en de bisdommen Münster en Keulen de oorlog aan de Nederlanden. De Republiek had niets in te brengen en Johan de Witt werd aangewezen als zondebok. In juli 1672 riepen Zeeland en Holland prins Willem III uit tot stadhouder. Nadat Johan’s broer Cornelis (vals) werd beschuldigd van een moordaanslag op de prins van Oranje, was de maat vol voor Haagse Oranjegezinden. Zij besloten voor eens en voor altijd af te rekenen met de gebroeders De Witt. De gevolgen zijn bekend. Of ging het toch net iets anders?

Stadhouder Willem III in het complot

Volgens historicus Ronald Prud’Homme wel. Uit zijn onderzoek naar de moordaanslag kwam een verrassende conclusie: achter de publiekelijke lynchpartij op 20 augustus 1672 ging een wijdvertakt complot schuil. Er was sprake van een samenzwering waarvan zelfs stadhouder Willem III op de hoogte was. Terwijl iedereen dacht dat hij op dat moment aan het oorlogsfront verkeerde, ontmoette de prins van Oranje drie dagen voor de moord in het geheim één van die samenzweerders in Den Haag. Deze heer Van Odijk had samen met enkele andere lieden uit de Haagse midden- en bovenklasse een grote vinger in de pap bij het gruwelijke voorval van drie dagen later. Zij maakten daarbij handig gebruik van de haatdragende gevoelens die het volk koesterde jegens de ‘gevaarlijke’ gebroeders De Witt. 

Moord op de gebroeders De Witt 

Toen Johan de Witt op 20 augustus 1672 een bezoek bracht aan zijn broer Cornelis in de Gevangenpoort, schoolden veel Oranjegezinden samen bij de gevangenis. Zij sleepten de twee de straat op en riepen om de dood van de broers. De Haagse schutterij, een gewapende burgerwacht, greep in en beschermde de twee regenten. Een aantal leden van de schutterij zat echter in het complot, en wist wat ze te doen stond. In alle commotie voltrokken zij op slinkse wijze het doodvonnis van Johan en Cornelis de Witt. Dankzij de nieuw verkregen inzichten, die hij baseert op uitgebreid archiefonderzoek, durft Prud’homme zelf te spreken over de ‘oplossing van een cold case’. Op zaterdag 9 maart 2013 verscheen zijn boek Moordenaars van Jan de Witt, waarin hij zijn bevindingen presenteert.

Leestip:

'Redeloos, radeloos, reddeloos' – De geschiedenis van het rampjaar 1672
Auteur: Petra Dreiskämper
ISBN: 9065504435
Uitgever: Verloren
Winkelprijs: €10,–

Bestel 'Redeloos, radeloos, reddeloos' – De geschiedenis van het rampjaar 1672