Geschiedenis van feestdag Sint Maarten

Op 11 november wordt er op verschillende plekken in het land Sint-Maarten gevierd. Kinderen gaan met lampionnen langs de deuren, zingen over koeien die staarten hebben en krijgen snoepgoed. Sint Maarten is een feestdag ter ere van de heilige Maarten van Tours, maar over de oorsprong van het feest zijn verschillende theorieën.

Sint-Maarten is een feest dat elk jaar op 11 november gevierd wordt in Nederland, Vlaanderen, Noord-Frankrijk en in delen van Duitsland. Elke streek kent zijn eigen gebruiken. Vaste traditie is dat kinderen met lampionnen langs de deuren gaan en liedjes zingen waarna ze beloond worden met snoepgoed. Andere tradities zijn het ontsteken van vreugdevuren en het organiseren van optochten.

Maarten van Tours

Maarten van Tours werd in 316 geboren als zoon van Romeinse ouders in het Hongaarse Savaria. In het begin van zijn tienerjaren sloot Maarten zich aan bij het Romeinse leger, waarna hij op 15-jarige leeftijd naar Gallië trok. De legende gaat dat toen hij bij de stadspoorten van de Franse stad Amiens aankwam hij daar een bedelaar aantrof. Maarten had medelijden met de bedelaar en schonk hem de helft van zijn mantel. Deze bedelaar zou echter de belichaming van Jezus zijn en hebben gezegd: ‘Ik was naakt en gij hebt mij gekleed’. Daarnaast zou hij enkele wonderen hebben verricht, 

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Het leven van een heilige

Na deze openbaring bekeerde Maarten zich tot het christendom, waarna hij zich richtte op een religieuze carrière. Maarten leefde een tijd als kluizenaar en werkte als duiveluitdrijver. Hij stichtte in Poitiers het eerste Franse klooster. In 371 werd hij benoemd tot bisschop van Tours. Naar verluid zou hij zich niet waardig genoeg hebben gevonden om zo'n ambt te bekleden en zich bij zijn benoeming verscholen hebben. Desnondanks werd hij bisschop en zette zich in die functie in voor de verdere versprieding van het christendom in Europa. Daarbij zou hij meer dan eens heilige plaatsen van lokale niet christelijke stammen heben vernield, maar zou hij zich ook vaak verzoenend opstellen. Op 8 november 397 stierf Maarten, ongeveer tachtig jaar oud, in Candes, waarna hij op 11 november zou zijn begraven. De datum van Sint Maartens naamdag is daarmee een wat vreemde datum, meestal wordt als naamdag namelijk de sterfdatum of de datum van een heiligverklaring aangehouden. Na zijn dood werd Maarten op steeds grotere schaal vereerd en groeide uit tot een zeer populaire heilige.

Oorsprong Sint-Maartenviering

De oorsprong van het Sint-Maartenfeest kan echter niet per definitie in verering van Maarten van Tours gevonden worden. Er zijn namelijk meerdere theorieën over de oorsprong van het feest en de tradities die daarbij horen. Van oudsher moest op 11 november de oogst binnen zijn en het vee op stal staan. Ter ere hiervan werden er ganzen geslacht en grote vuren gemaakt. Dit zou terug slaan op een Germaans winterfeest. Bij dit feest werden er vuren rondgedragen en offers gebracht om het land en het vee vruchtbaarder te maken. De kerk zou dit gebruik hebben overgenomen om zo het vertrouwen van de niet-christelijke bevolking te winnen.  

Licht op de standaard

Een andere theorie stelt dat het Sint-Maartenfeest door de katholieke kerk in het leven is geroepen. De tekst van Mattheus 5: 14-16 zou als inspiratie hebben gediend: Niemand steekt een lamp aan en zet die in de kelder of onder de korenmaat, maar op de standaard, opdat wie binnentreden het licht zien. In die tekst zou de oorsprong van de lampionnen te vinden zijn. 

Verdwaald in de duinen van Duinkerke

In Duinkerke gelooft men dat de lampionnen tijdens de viering van Sint Maarten een andere oorsprong hebben. Volgens een plaatselijke legende leefde Sint Maarten een periode in Duinkerke, waar hij preekte en voor de armen en zieken zorgde. Op een ochtend was hij eropuit getrokken, maar toen het donker werd was hij nog steeds teruggekeerd. De inwoners van Duinkerke besloten hem in de verraderlijke duinen te gaan zoeken: ze zwaaiden met lichtjes zodat de heilige hen zou zien. Op een gegeven moment vonden ze Sint Maarten terug, dolend door de duinen. Jaarlijks wordt deze 'heldenactie' herdacht, door met lichtjes langs de deuren te gaan.

Ontwikkeling Sint-Maarten

Sint-Maarten is een zogeheten 'bedelfeest'. Het was echt een feest voor de armen, die op 11 november wat 'extra's' (zoals suikerbieten of brood) kregen om de winter door te komen. Pas aan het begin van de 20e eeuw nam de belangstelling voor het feest ook onder andere lagen van de bevolking toe. De gebruiken zijn in elke streek anders en zijn door de jaren heen veranderd. Zo is de band met religie in de meeste gebieden niet sterk meer. 

https://www.youtube.com/watch?v=sVvlUZGnF3w

Niet overal wordt het feest gevierd. Zowel in Nederland als België zijn er grote regionale verschillen en wordt het feest in de ene regio actief gevierd terwijl er elders niet of nauwelijks aandacht wordt besteed aan het feest. Dat 11 november tevens de herdenking van het einde van de Eerste Wereldoorlog is en het begin van het carnavalsseizoen, speelt in sommige gebieden daarbij een rol. Ook de secularisering van de samenleving is een factor. Toch lijkt het alsof het feest van Sint Maarten in sommige gebieden een opleving heeft. 

Afbeelding:

• Tijdens Sint-Maarten gaan kinderen met lampionnen langs de deuren om snoep op te halen; foto 1980, genomen te Amsterdam. Bron: Marcel Antonisse / Anefo [CC0] via Wikimedia.