IJzeren Gordijn
“Van Stettin aan de Oostzee tot voorbij Triëst aan de Adriatische Zee komt een ijzeren gordijn door Europa omlaag.” Deze uitspraak van de Britse premier Churchill in maart 1946 kenmerkte de situatie in Europa aan de vooravond van de Koude Oorlog. Een bekend historisch misverstand is dat Churchill de eerste was die de term ‘IJzeren Gordijn’ gebruikte, maar in werkelijkheid is deze beeldspraak al veel ouder.
De oudst bekende beeldspraak over een ijzeren gordijn stamt uit de Babylonische Talmoed, die tussen 500 en 1000 na Christus werd opgetekend. In het religieuze boekwerk staat geschreven dat “zelfs een ijzeren barrière het volk van Israël niet kan scheiden van hun heilige vader” (Sota 38b). Vermoedelijk is het moderne gebruik van de beeldspraak van een ijzeren gordijn echter eerder afkomstig uit de toneelwereld. Zo was het in Duitse theaters verplicht om een dergelijk ‘eiserner Vorhang’ te installeren tussen het toneel en het publiek, zodat in geval van brand op het podium het vuur zich niet snel zou kunnen verspreiden.
Eerste Wereldoorlog
De eerste keer dat de term in verband werd gebracht met de politiek was tijdens de Eerste Wereldoorlog en wordt toegeschreven aan de Belgische koningin Elisabeth (1876-1965). Zij zou na de Duitse invasie van België gezegd hebben dat er een ijzeren gordijn was gekomen tussen haarzelf en Duitsland, het land waar zij oorspronkelijk vandaan kwam. Gedurende de Tweede Wereldoorlog waren het vervolgens de nazi’s die de term als eerste toepasten op de Sovjet-Unie. Zo sprak de Duitse minister van Propaganda Joseph Goebbels naar aanleiding van Conferentie van Jalta begin 1945 dat er “een ijzeren gordijn zal vallen over het enorme territorium gecontroleerd door de Sovjet-Unie, waarachter naties geslacht zullen worden.”
Churchill
Pas enkele maanden later, op 12 mei 1945, werd de term voor het eerst gebruikt door de Britse premier Winston Churchill. Toen sprak hij namelijk in een telegram aan de Amerikaanse president Harry S. Truman over het feit dat de Sovjets “een ijzeren gordijn ophangen voor hun front”, om hun acties daarachter te verbergen. Een half jaar later paste Churchill de term vervolgens toe op de situatie van Europa na de Tweede Wereldoorlog . In de ‘Sinews of Peace’ toespraak op het Westminster College sprak hij op 5 maart 1945 over het ijzeren gordijn dat van Stettin tot Triëste over Europa neerdaalde. Aanvankelijk werden de term en de toespraak overigens door velen als aanstootgevend gezien, voornamelijk omdat men de Sovjet-Unie nog steeds als bondgenoot zag. Maar ondanks het feit dat de term dus al lang voor Churchill werd gebruikt is het ‘ijzeren gordijn’ inmiddels uitgegroeid tot het symbool van de Koude Oorlog.
Fragmenten uit de betreffende 'Sinews of Peace' toespraak van Winston Churchill
Dit artikel is onderdeel van een serie van vijfentwintig artikelen over de Berlijnse Muur. Dit jaar is het vijfentwintig jaar geleden dat de Berlijnse Muur viel. Ook IsGeschiedenis staat stil bij dit jubileum. Daarom publiceert IsGeschiedenis vijfentwintig items over de geschiedenis van de Berlijnse Muur.
