Jeanne d’Arc: nationale heldin van Frankrijk

Ze is één van de grootste heldinnen uit de Franse militaire geschiedenis. Ze speelde een doorslaggevende rol in de Honderdjarige Oorlog (1337-1453) maar werd door de Bourgondiërs uitgeleverd aan de Engelsen, waarna ze op de brandstapel belandde. De in 1920 heilig verklaarde Jeanne d’Arc was een bijzondere jonge vrouw.

Een boerendochter uit Domrémy

Jeanne d’Arc werd vermoedelijk in 1412 geboren als meisje van eenvoudige komaf. Ze groeide op als boerendochter in het plaatsje Domrémy, gelegen in de Franse Vogezen. In de tijd dat ze leefde woedde de Honderdjarige Oorlog al jaren. Dit conflict tussen de Fransen en de Engelsen had vooral de heerschappij over Frankrijk als inzet. Toen Jeanne een jaar of 13 was, hoorde ze naar verluid stemmen die van heiligen afkomstig waren. Eén van de stemmen was afkomstig van de aartsengel Michaël. De stemmen vertelden haar dat ze de Franse kroonprins te hulp moest schieten in zijn strijd tegen de Engelsen. Ze moest ervoor zorgen dat de kroonprins naar Reims kon gaan om zich daar tot Franse koning te laten kronen.

De Engelse overheersing in Orléans

Deze Franse kroonprins was Karel VII (1403-1461), die in die tijd slechts controle had over een klein deel van Frankrijk. Nadat Jeanne de stemmen in haar hoofd hoorde, besloot ze naar Karel VII toe te gaan. Echter, om met de koning naar Reims te gaan, moest ze eerst helpen de stad Orléans te bevrijden van de Engelse overheersing.

Mannelijke kleding

Voordat Jeanne naar Karel VII trok, bezocht zij eerst een graaf in Vaucolais. Aan deze graaf vroeg ze hulp om richting Karel VII te kunnen vertrekken. De graaf twijfelde eerst, maar zegde uiteindelijk zijn hulp toe. Van hem kreeg Jeanne een paard, een zwaard en een aantal man tot haar beschikking. Ook kreeg ze mannelijke kleding, zodat ze niet te veel op zou vallen. Ze vertrok met haar gezelschap richting Chinon, waar Karel VII en zijn hofhouding woonden. In februari 1429 kwam ze aan.

De twijfelende kroonprins

Karel stond aarzelend tegenover de bedoelingen van Jeanne. Hij was wel op de hoogte gebracht van haar bezoek, maar omdat hij twijfelde over haar goede bedoelingen liet hij haar eerst onderzoeken door een aantal vooraanstaande geestelijken uit de buurt. Hij wilde weten of ze wel echt een goed christen was en of ze wel echt maagd was, zoals ze zei. Ze doorstond verschillende testen en de geestelijken raadden Karel aan om een ontmoeting met Jeanne te organiseren.  

De ontmoeting met Karel VII

Karel wilde deze ontmoeting niet onder vier ogen laten plaatsvinden. Volgens de verhalen liet hij Jeanne binnen komen terwijl hij zelf in het gezelschap van andere hooggeplaatste edelen. Karel VII zat niet op zijn troon en droeg geen opvallende kleding, zodat het voor Jeanne moeilijk was om hem te herkennen. Ze zou de kroonprins echter meteen herkend hebben en knielde voor hem neer. Vanaf dat moment vertrouwde Karel haar en hij besloot haar te helpen bij haar plannen om Orléans te veroveren.

Of de eerste ontmoeting daadwerkelijk zo is gelopen, wordt door historici betwijfeld. Meer waarschijnlijk is echter dat de kroonprins haar wel uitnodigde in zijn privévertrekken, nadat Jeanne de testen van de geestelijken goed doorlopen had.  

Jeanne d’Arc wist raadslieden en legercommandanten van de kroonprins te overtuigen haar te bewapenen, een eigen banier te geven en tot de troepen toe te laten. Hoe kon Jeanne d'Arc als onbekende en ongeletterde jonge vrouw zich zo manifesteren in een strikt hiërarchische mannenwereld? In Geschiedenis Magazine 8 van 2022 gaat Edward De Maesschalck op zoek naar een antwoord op die vraag. 

Bestel 

De overwinning in Orléans: een geschenk van God?

Karel VII stuurde Jeanne aan het hoofd van een bevoorradingskonvooi naar Orléans, dat door de Engelsen belegerd werd. In hoeverre Jeanne's invloed op de Franse strategie van doorslaggevende invloed is geweest, wordt door veel historici betwist, maar zeker is dat ze het moreel van de Franse troepen enorm wist op te krikken. Steeds meer Fransen geloofden dat ze was gestuurd door God om hen aan een overwinning te helpen. Onder leiding van Jeanne waren de Fransen aan de winnende hand. Op 8 mei 1429 verloren de Engelsen de controle over de stad Orléans, de Franse overwinning was een feit.

De kroning in Reims

De overwinning op de Engelsen bij Orléans was het begin van een reeks militaire successen voor de Fransen, die de weg naar Reims bijna geheel in handen kregen. Daarop vertrok kroonprins Karel VII richting Reims om zich tot koning van Frankrijk te laten kronen. Op 17 juni 1429 was het zover: Jeanne was bij de kroning aanwezig.

Van successen naar nederlaag

De strijd was echt nog niet gestreden en Jeanne trok vervolgens met een leger naar Parijs om deze stad te veroveren. Hier was het gedaan met haar successen. De aanval op Parijs, waarbij Jeanne gewond raakte, liep uit op een Franse nederlaag. In de herfst van 1429 volgde een serie belegeringen van vestingstadjes, met wisselende successen. In november werden Jeanne en haar familie nog wel door Karel in de adelstand verheven, als blijk van waardering voor de militaire successen. De oorlog lag even stil. 

De oorlog tegen de Engelsen ging in het voorjaar van 1430 verder. In mei van dat jaar trok Jeanne op naar Compiège, dat belegerd werd door Bourgondische troepen. Echter, na de mislukte aanval op Parijs had Jeanne geen volwaardig leger meer onder haar hoede. De strijdmacht waarmee ze naar Compiège trok, was dan ook maar klein en volgens sommigen zou ze niet eens toestemming van de koning hebben gehad. Toen ze vanuit de belegerde stad een verrassingsaanval op een Bourgondische voorpost wilde uitvoeren, ging het mis. De troepen van Jeanne liepen in een hinderlaag en in het gevecht dat volgde, werd Jeanne gevangen genomen. 

Het proces tegen Jeanne d’Arc

Het was gebruikelijk dat hoogstaande krijgsgevangenen voor veel losgeld werden vrijgekocht. Echter, de Franse koning maakte geen enkele aanstalten om Jeanne vrij te kopen. Zelf deed Jeanne twee ontsnappingspogingen, waarbij ze uiteindelijk zwaargewond raakte toen ze na een sprong uit een hoge kasteeltoren in een droogstaande slotgracht terechtkwam. Om meer ontsnappingen te verkopen werd Jeanne overgeplaatst naar Arras, diep in Bourgondisch gebied. 

Waar koning Karel VII weinig moeite leek te doen om Jeanne vrij te kopen, ondernamen de Bourgondiërs zelf wel actie om Jeanne te 'verkopen' aan de Engelsen. Uiteindelijk bereikten ze een deal en werd Jeanne voor een bedrag van tienduizend ponden aan de Engelsen verkocht. De bisschop Cauchon, een Fransman op handen van de Engelsen, speelde de hoofdrol in de deal. Hij zou later ook het proces tegen Jeanne voorzitten. 

De Engelsen klaagden Jeanne aan wegens ketterij. Het was immers niet toegestaan om te zeggen dat je door God gestuurd was wanneer dit niet zo was. Ook mocht je als vrouw niet in mannenkleren lopen. Alle rechters die betrokken waren bij haar proces waren op de hand van de Engelsen. Uiteindelijk werd Jeanne op 30 mei 1431 op de brandstapel ter dood gebracht. Toch zou haar inbreng in de Honderdjarige Oorlog van doorslaggevend belang zijn. Door de inzet van Jeanne d’Arc was het moreel van de troepen een stuk hoger en de troepen van Karel VII behaalden ook na Jeanne d’Arcs dood de ene overwinning na de andere. In 1453 kwam er zo definitief een einde aan de Honderdjarige Oorlog in het voordeel van de Fransen. Jeanne d’Arc is altijd een heldin voor de Fransen gebleven.

Nalatenschap van Jeanne d'Arc

Pas twintig jaar na haar dood, probeerde Karel VII een poging de naam van Jeanne te zuiveren. Met goedkeuring van de paus werd het proces nog eens overgedaan, al voedde dat ook de verdenking dat Karel VII vooral zijn eigen naam daarmee probeerde te zuiveren. Het zou immers niet goed zijn, als de koning door een ketter op de troon was geholpen.

Het nieuwe proces, onder leiding van de Franse aanklager en inquisiteur, had een totaal andere uitkomst. Het vonnis dat in 1431 was voltrokken, werd nietig verklaard en Jeannes naam én die van haar familie werden van elke blaam gezuiverd. Daarnaast bevestigden veel vooraanstaande getuigen Jeannes devotie en maagdelijkheid, waardoor ook de beschuldiging van ketterij ongegrond werd verklaard. Het originele vonnis werd in Rouen verbrand, op dezelfde plek als waar Jeanne was omgekomen.

Met haar gezuiverde naam ging Jeanne nu als heldin de boeken in heldin. Dankzij haar devotie werd ze een voorbeeld voor veel katholieken en werd door de Franse bevolking al als een soort volksheilige beschouwd. Dat leidde ertoe dat Jeanne in 1909 zalig werd verklaard en in 1920 volgde een heiligverklaring.