De HMS Cornwallis, waarop het Verdrag van Nanking in 1841 werd ondertekend.

Laatste Britse kolonie teruggegeven aan China

Na een periode van 156 jaar, werd op 1 juli 1997 een einde gemaakt aan de Britse heerschappij over Hongkong. Op die datum werd Hongkong - de laatste grote kolonie van het Britse Rijk - formeel overgedragen aan de Volksrepubliek China. Hoe zag de geschiedenis van Hongkong als Britse kolonie eruit?

De Britse Oost-Indische Compagnie legde in 1699 voor het eerst contact met China. In de eeuwen daarop dreven de Britten handel met de Chinezen, die de Europeanen strenge handelsvoorwaarden oplegden. De Britten namen veel Chinese waar af zoals porselein en thee, terwijl de Chinezen maar weinig interesse hadden in de Europese handelswaar. Totdat Engeland opium in China ging invoeren. Ondanks het feit dat het genotsmiddel illegaal was in China, bleek het smokkelen van opium een goudmijn voor Engelse handelaren. Aan vraag was namelijk geen gebrek: talloze Chinezen raakten immers verslaafd aan de drug.

De Eerste Opiumoorlog

De Britten voerden in de haven van Hongkong vanaf 1821 Bengaalse opium in. In 1830 telde China 12 miljoen heroïneverslaafden. Het Chinese Keizerrijk wilde daarom van de opiumhandel af. De Britten wilden juist van de handelsbeperkingen af die China hen oplegde. Toen de Chinezen de Britten in 1839 verboden hun drugs te verhandelen en hun gehele jaarvoorraad vernietigden, grepen de Britten hun kans aan ten oorlog te trekken. De Eerste Opiumoorlog was een feit. De Britten trokken aan het langste eind, en kregen in 1841 via het Verdrag van Nanking, formeel de controle over Hongkong toegewezen. Ook kreeg het Verenigd Koninkrijk de toezegging vrij te mogen handelen in vijf andere havens, waaronder Kanton en Shanghai. De ondertekening van het Verdrag van Nanking in 1841.

De Tweede Opiumoorlog

De bepalingen van het Verdrag van Nanking zetten veel kwaad bloed in China. In 1856 ontstond daarom de Tweede Opiumoorlog. Andermaal eindigde het conflict in 1860 in een Engelse overwinning. Als gevolg kreeg Engeland meer grondgebied rondom Hongkong in handen. Dit keer werden er tien nieuwe havens geopend en buitenlanders mochten nu overal vrij reizen in China.

Toen bij de onderhandelingen over het beëindigen van de oorlog een aantal Europese diplomaten gevangen werden genomen en vermoord, reageerde de Engelse bevelhebber door het Oude Zomerpaleis in Peking met de grond gelijk te maken. De Conventie van Peking in 1860 maakte uiteindelijk een einde aan het conflict.

In het moderne China wordt Conventie van Peking, samen met onder andere het Verdrag van Nanking, gerekend tot de zogeheten Ongelijke Verdragen. Deze term verwijst naar de reeks vernederende en imperialistische verdragen die door Westerse landen werden opgelegd aan Peking, en resulteerden in groot Chinees gezichtsverlies.

Hongkong als Britse kolonie

Nadat China in 1895 andermaal het onderspit delfde in de Eerste Sino-Japanse Oorlog, zag de Britse regering haar kans schoon te profiteren van Pekings zwakte. Londen forceerde de Chinese autoriteiten in 1898 aldus akkoord te gaan met de Tweede Conventie van Peking. Hierin werd “afgesproken” dat het Verenigd Koninkrijk een nóg groter gebied rondom Hongkong voor de aankomende 99 jaar in pacht mocht nemen, zonder hiervoor huur te betalen. De grenzen van het moderne Hongkong kwamen hierdoor tot stand. Vechtscéne uit de Tweede Opiumoorlog.

Een land, twee systemen

In de daaropvolgende decennia zou Hongkong worden bestuurd als een kolonie van de Engelse kroon. Naarmate de vervaldatum van de Britse lease dichterbij kwam, begonnen de onderhandelingen tussen Londen en Peking over de teruggave van Hongkong. Tijdens deze onderhandelingen werd in 1997 een deal beklonken over de toekomstige integratie van de stad bij de rest van China: Hongkong zou weliswaar onderdeel gaan uitmaken van de Volksrepubliek China, maar behield een mate van autonomie. Hongkong werd aldus een Speciale Bestuurlijke Regio, waarin gedurende vijftig jaar niet dezelfde wetten gelden als in het communistische China. De term “een land, twee systemen” is sindsdien veelvuldig gebruikt om de relatie tussen Hongkong en China te beschrijven.

Ondanks het toegezegde zelfbestuur, ontstond er echter frictie tussen het communistische China en het nog altijd kapitalistische Hongkong. Naar aanleiding van een controversieel uitleveringsverdrag, liepen deze spanningen in 2019 dusdanig hoog op dat er langdurige demonstraties tegen de toenemende Chinese invloed in de stad uitbraken. De protesten mondden uiteindelijk uit in ernstige rellen, waarbij in november 2019 een demonstrant ernstig gewond raakte als gevolg van gewelddadig politie-ingrijpen. Of Hongkong er op de lange termijn in zal slagen haar status als autonome regio to behouden, is dus nog maar de vraag.