Met de Armada zonk zijn reputatie: Don Alonzo, hertog van Medina Sidonia

Om van succesvol vlootcommandant tot zeeheld te worden bevorderd, is afhankelijk van de populariteit van de bevelhebber onder het volk en het oordeel van geschiedschrijvers. Nog afgezien van de veranderende opvattingen over wat iemand tot een held maakt, maakt dat het soms lastig iemands prestaties eeuwen later te beoordelen. Don Alonzo, de zevende hertog van Medina Sidonia, was echter zowel bij vijand als in eigen land mikpunt van spot wegens zijn nederlagen. Het is de vraag in hoeverre hij voor al deze misstappen verantwoordelijk kan worden gehouden.

De hertog van Medina Sidonia

Don Alonzo Pérez de Guzmán el Bueno (1550-1615) werd op negenjarige leeftijd bezitter van de familietitels en het bijbehorende fortuin. Als zevende hertog van Medina Sidonia en ridder in de Orde van het Gouden Vlies behoorde hij tot de hoogste Spaanse adel. Hij ondersteunde de koning bij het inlijven van Portugal en was betrokken bij de overzeese handel. Desondanks had hij weinig militaire ervaring. Het kwam dan ook als een grote verrassing dat hij in 1588 werd benoemd tot commandant van de Armada.

De keuze voor Don Alonzo

In 1588 voer de gigantische Spaanse vloot uit om Engeland te veroveren en daarmee tevens de controle over de Republiek te herwinnen. Aan het hoofd stond de hertog van Medina Sidonia. Waarom koning Filips hem benoemde, is nog altijd onduidelijk. Zijn hoge rang en devotie speelden wellicht een rol, net als zijn administratieve competenties. Zelf protesteerde de hertog tegen zijn benoeming; hij was naar eigen zeggen ongeschikt wegens zijn slechte gezondheid, gevoeligheid voor zeeziekte en gebrek aan ervaring met zeeoorlogen. Misschien was dat laatste een pluspunt voor de koning. Op die manier zouden zijn orders tot op de letter uitgevoerd worden en zou er weinig kans zijn op leiderschapstwisten met de hertog van Parma, die het commando later moest overnemen.

De ondergang van de Armada

De consensus onder historici tegenwoordig is dat het aan een goede voorbereiding niet schortte. Don Alonzo verhoogde de slagkracht van de vloot door meer schepen en munitie toe te voegen. De distributie werd gestroomlijnd en de mannen mochten aan land gaan bij tussenstops, wat hun gezondheid en moraal ten goede kwam.

Als vlootcommandant bracht Don Alonzo het er slechter vanaf. Hij volgde de orders van de koning en die van zijn (voorzichtige) adviseurs. Het lukte nauwelijks om in contact te komen met de hertog van Parma, die in de Nederlanden zat, wat essentieel was voor het slagen van de missie. De Spaanse vloot werd uiteindelijk verslagen door een coalitie van Britten en Nederlanders. Bronnen verschillen in hun oordeel over Don Alonzo in deze slag. Volgens sommigen (voornamelijk Britten) zat de hertog piepend benedendeks, volgens andere (meestal Spanjaarden) vocht hij dapper mee.

Het oordeel over Medina Sidonia

Na de ondergang van de Armada kreeg de reputatie van de hertog een flinke knauw. Vanzelfsprekend kreeg hij in Nederlandse en Engelse verslagen geen goede recensies maar ook in Spanje was het oordeel vaak hard. De monnik Juan de Victoria hield hem verantwoordelijk voor de nederlaag in het noorden en de befaamde schrijver Miguel de Cervantes wijdde een sonnet aan hem. (zie onder) Hierin steekt hij de draak met een ander dieptepunt uit diens leven: de plundering van Cádiz. De Engelsen konden hier twee weken hun gang gaan en de stad vrij plunderen. Pas na hun vertrek schoot Don Alonzo te hulp. Overigens mocht hij gewoon aanblijven als hoogste vlootcommandant. Tot zeeheld heeft hij het echter nooit geschopt.

Slag bij Cádiz

Fragment uit A la entrada del duque de Medina en Cádiz:

’y al cabo, en Cádiz, con mesura harta,
ido ya el conde sin ningún recelo,
triunfando entró el gran duque de Medina’

vrij vertaald:
‘En toen, in Cádiz, met kalmte intact
nadat de graaf* al lang vertrokken was,
reed de hertog van Medina triomfantelijk binnen’

*van Essex, leider vd Engelsen

Bronnen:

Miguel de Cervantes, A la entrada del duque de Medina en Cádiz
Martin, A.L. (1991) Cervantes and the Burlesque Sonnet (University of California Press)
Martin, C. and G. Parker (1999) The Spanish Armada: Revised Edition (Manchester University Press)
Pierson, P. (1989) Commander of the Armada: The Seventh Duke of Medina Sidonia (Yale University Press)
Thompson, I.A.A. (1969) 'I. The Appointment of the Duke of Medina Sidonia to the Command of the Spanish Armada', The Historical Journal vol.12, nr.2 (juni) p. 197-216.
Encyclopædia Britannica (1911), Volume 18: 'Medina Sidonia, Don Alonso Perez de Guzman el Bueno'
Paul Archer: vertaling gedicht in het Engels