Navigeren in de 16e eeuw met mysterieuze Vikingsteen

Een team van Engelse en Franse onderzoekers denkt zeker te weten een zogenaamde ‘Vikingsteen’ te hebben gevonden in het ruim van een in 1592 gezonken oorlogsschip. Direct bewijs ontbreekt, maar de onderzoekers menen dat de steen in de 16e eeuw nog gebruikt werd als navigatiehulpmiddel. Dergelijke zonnestenen komen voor in Vikinglegendes uit de 9e en 10e eeuw, maar archeologen hadden er nog nooit een gevonden.

De Vikingen waren het zeevarende bevolkingsdeel van de Noormannen en legden zeer grote afstanden op zee af. In de 11e eeuw hebben ze zelfs de kust van het Amerikaans continent bereikt. In de 9e en 10e eeuw zouden de Vikingen volgens legendes zogenaamde ‘zonnestenen’ gebruikt hebben als kompas en navigatiehulpmiddel op zee. De onderzochte Vikingsteen is gemaakt van een plat stuk IJslandsplaat, een doorzichtig kristal. Door een stip op de steen te tekenen en deze tegen het licht te houden, was men zelfs bij een bewolkte lucht in staat om de positie van de zon tot op één graad nauwkeurig aan te geven. 

Reservekompas

Het is erg opmerkelijk dat een dergelijke zonnesteen aangetroffen is in scheepswrak uit de 16e eeuw. De betrokken wetenschappers menen dat de Vikingsteen zo betrouwbaar was, dat het nog lange tijd als reservekompas gebruikt werkt naast het magnetische kompas. De onderzoekers hebben de steen namelijk aangetroffen nabij een steekpasser, destijds een veelgebruikt navigatie-instrument. Karel Davids, hoogleraar en expert op het gebied van maritieme navigatie, heeft hier echter zo zijn bedenkingen bij.

Edelsteen

Volgens Davids is het onwaarschijnlijk dat de Britten in de 16e eeuw deze mysterieuze steen nog gebruikten voor de navigatie op zee. “Je zou er dan ook in gedrukte en geschreven bronnen uit die tijd iets over moeten vinden, te meer bij de marine.” Daarnaast waren er volgens Davids genoeg andere hulpmiddelen voor handen. “Ook als de zon niet te zien was, had men allerlei indicaties voor waar men was, zoals het dieplood, het patroon en de kleur van de golven, of de vlucht van de vogels. In het Kanaal lijkt me een optisch kompas nog onwaarschijnlijker. Je kon er gemakkelijk de bodem loden; een ervaren zeeman kon aan de hand van de diepte en de soort grond vrij nauwkeurig weten waar hij zich bevond. Misschien was het wel gewoon een soort edelsteen.”

Toch is de ontdekking van de mysterieuze Vikingsteen historisch interessant. De steen zou het eerste tastbare bewijs kunnen vormen dat de mysterieuze zonnestenen uit eeuwenoude Vikinglegendes daadwerkelijk bestaan hebben.