Opgravingsgeschiedenis van het Domplein

Vanaf 1927 heeft er verschillende keren op en rondom het Domplein in Utrecht archeologisch onderzoek plaatsgevonden. Omdat er alleen in kleine werkputten werd gegraven, is er nog altijd geen duidelijk beeld van de gehele geschiedenis van het Domplein. Wel is duidelijk geworden dat het plein de afgelopen twee millennia vrijwel aaneengesloten bebouwd is geweest. Met de bouw van Schatkamer Domplein II gaat Initiatief Domplein op zoek naar de geschiedenis van deze plek.

Eerste archeologische onderzoek Domplein

Plattegrond van opgravingen in 1949 door A.E. van Giffen.

De eerste graafwerkzaamheden vonden plaats in 1927 tijdens de renovatie van de Domkerk en Domtoren, waarbij Romeinse resten werden ontdekt. Dit was de aanleiding tot het eerste echte archeologische onderzoek van het Domplein in 1929, dat voortduurde tot 1949. In deze periode werden delen van het Romeinse castellum ontdekt en werden Romeinse voorwerpen gevonden uit de 1e tot 3e eeuw. Ook werden er Karolingische en vroeg-romaanse resten aangetroffen, evenals resten van het keizerlijk paleis Lofen. Daarnaast konden de datering en contouren van de houten en stenen castella grotendeels worden vastgesteld.

Na dit redelijk grootschalige onderzoek zijn er alleen nog kleine waarnemingen en proefonderzoeken verricht. Dit leverde nog enkele ontdekkingen op, waaronder resten van Romeinse gebouwen uit verschillende perioden. Ook zijn er onderzoeken gedaan naar de resten van de romaanse Dom van Adelbold en de overblijfselen de Heilige Kruiskapel. Laatstgenoemde werd gedateerd tussen de 8e en de 10e eeuw.

Recentelijke onderzoeken

In 2008 is er een onderzoek gedaan naar een bisschoppelijke burcht bij de Lichte Gaard, bij het museum van Speelklok tot Pierement. Ook hier werden resten van het castellum gevonden en onder meer delen van een waltoren. Bovendien duiden veel van de gevonden overblijfselen erop dat na de stadsbrand in 1071 een nieuw bisschoppelijk paleis is gebouwd naast het keizerlijk paleis. Verder zijn tijdens de opgravingen in 2011 ter voorbereiding van Schatkamer Domplein II onder andere een gotische grafsteen uit 1379 en een skelet bloot gelegd, die waarschijnlijk toebehoren aan Bertoldus Ponc, een vicaris van het bisdom Utrecht.

Continue bebouwing

Ondanks het uitgebreide archeologische onderzoek dat op het Domplein is verricht, is er nog altijd weinig bekend over de Romeinse en vroegmiddeleeuwse geschiedenis van de locatie. Omdat het plein inmiddels grotendeeld bebouwd is, is nog maar vijf procent van de totale oppervlakte van het Domplein onderzocht. De contouren zijn duidelijk, maar wat daar binnen precies heeft gestaan niet.

Wel is duidelijk dat er sprake is geweest van continue bebouwing, maar de prangende vraag blijft: waar heeft de oudste kerk heeft gelegen? Is de Heilig Kruiskapel, waarvan de fundamenten nu zijn gevonden, de kerk van Willibrord? Of is het toch een 10e-eeuws bouwwerk en ligt Willibrords kerk onder de huidige Domkerk?

Huidige onderzoek

Het Initiatief Domplein wil het antwoord vinden op de vragen en onduidelijkheden omtrent de vroegere bebouwing van het Domplein. Vondsten uit eerdere opgravingen worden in het huidige onderzoek meegenomen en deze worden momenteel door vrijwilligers uitgezocht. Een deel van deze vondsten zijn tentoongesteld in het Centraal Museum. Kort geleden is er nog een afdruk van een Romeins hondenpootje gevonden. Op dit moment wordt er door archeologen gewerkt aan de profieltekening van de principia, het Romeinse hoofdgebouw van het castellum.

Domplein-special Archeologie Magazine

Impressie van Schatkamer Domplein II. Afbeelding door JDdV Architecten
Bovenstaand artikel is gedeeltelijk afkomstig uit het populairwetenschappelijke tijschrift Archeologie Magazine. De special maakt een vogelvlucht over de 2000 jaar geschiedenis van het Domplein, met het Romeinse castellum Traiectum, het kerkje van Willibrord, de Dom van bisschop Adelbold (11e eeuw), de voorloper van de huidige Domkerk, en meer. Kijk hier voor meer informatie.

Rondleiding bouwplaats Domplein

Schatkamer Domplein II opent op 2 juni 2014 en maakt – samen met de eerste Schatkamer – de rijke, verborgen geschiedenis van het Domplein aanraakbaar en beleefbaar.

Nieuwsgierig? Doe de bouwplaats rondleiding iedere woensdag en zaterdag om 13.30 uur.