Oranje op het Wereldkampioenschap Voetbal

Het Nederlands Elftal wordt vaak het beste land genoemd dat nooit een Wereldkampioenschap voetbal won. Drie verloren finales zijn op zich een goed argument daarvoor. Maar de geschiedenis van Oranje op het WK reikt verder.

“We gaan naar Rome toe”

Iedereen kijkt natuurlijk vooruit naar het WK voetbal 2014, maar onze WK-geschiedenis loopt al 80 jaar. 25 jaar na de eerste interland in 1905 tegen België (4-1 winst na verlenging) en na drie bronzen medailles op de Olympische Spelen (1908, 1912 en 1920) mocht Oranje op het tweede WK opdraven, in 1934. Onder leiding van de Engelse bondscoach Bob Glendenning (in 1923 en van 1925 tot 1940 bondscoach) won Oranje de kleine kwalificatie van België en Ierland.

Het leidde tot de eerste ‘Oranje-hit’ van Willy Derby, ‘We gaan naar Rome toe’. Maar helaas bleef het WK in het fascistische Italië beperkt tot één duel. Zwitserland was in het San Siro van Milaan met 3-2 te sterk ondanks een treffer van de legendarische Kick Smit. Vier jaar later in 1938 (na de kwalificatie tegen België en Luxemburg) bleef het avontuur wederom bij één wedstrijd. Tsjechië won – nota bene in de verlenging – met 3-0.

Twee generaties afwezigheid

De jaren dertig leverden dus twee WK-ervaringen op. Maar daarna bleef het lang stil wat betreft deelnames aan eindtoernooien. Dat kwam door verschillende oorzaken. Ten eerste de Tweede Wereldoorlog, waardoor er geen WK’s waren in 1942 en 1946. In 1950 en 1954 weigerde de KNVB het Nederlands Elftal in te schrijven voor de kwalificatie omdat men vasthield aan amateurvoetbal en de keuzecommissie Oranje te zwak achtte.

In 1958 was Oostenrijk te sterk in de kwalificatie. En daarmee eindigde ook de kans voor onder meer Abe Lenstra en Faas Wilkes om op een WK te schitteren. Maar de KNVB hield vast aan Elek Schwarz, de eerste bondscoach die zelf zijn elftal mocht samenstellen. Hij bleef tot 1964. En ondanks de opkomst van het Nederlandse voetbal met spelers als Piet Keizer, Sjaak Swart, Willy van der Kuijlen en Johan Cruijff moest voetbalminnend Nederland wachten tot het WK van 1974.

Dubbel trauma in de jaren zeventig

Met een beetje geluk plaatste Oranje zich ten koste van België voor het WK 1974. Maar daar bleef de droom van Nederland wel lang duren. Onder leiding van Rinus Michels won Oranje de eerste groep met Zweden, Bulgarije en Uruguay. In de tweede groepsfase was er zelfs winst op Argentinië, Oost-Duitsland en regerend wereldkampioen Brazilië.

De finale zorgde echter voor het eerste trauma in ons voetbalgeheugen. Oranje kwam op voorsprong voordat West-Duitsland ook maar de bal had aangeraakt. Johan Neeskens mocht na een ruime minuut een penalty nemen en schoot die snoeihard binnen. Een discutabele penalty en een goal van Gerd Müller vóór rust bepleitten het lot van Oranje echter: tweede.

In 1978 reikte Oranje weer tot de finale en weer tegen het thuisland. Opvallend, want ’s vaderlands beste voetballer Johan Cruijff was om nog altijd mysterieuze redenen niet bij het WK. In de finale tegen Argentinië bracht Dick Nanninga Oranje nog op 1-1, waarna Rob Rensenbrink vlak voor tijd vijf centimeter verkeerd mikte, op de paal. In de verlenging was de tegenstander met onder meer Mario Kempes uiteindelijk met 3-1 te sterk.

Steeds beter in de jaren negentig

De ‘tussengeneratie’ van Oranje wist zich in 1982 en 1986 niet te plaatsen voor het WK. In 1990 leek Oranje een grote kans te maken op het WK in Italië na de EK-winst van 1988. Maar na het ontslag van bondscoach Thijs Libregts was het Rinus Michels die zijn voormalige pupil Johan Cruijff niet de kans gunde om zijn prestatie te verbeteren. Michels stelde Leo Beenhakker aan als bondscoach. In een blamerend toernooi was West-Duitsland in de achtste finale te sterk met onder meer het spuugincident van Frank Rijkaard als verder dieptepunt.

In 1994 en 1998 kwam Oranje telkens een stapje verder, maar telkens was Brazilië het eindpunt. In 1994 brachten een dubieuze goal van Romario en uiteindelijk een snoeiharde vrije trap van Branco de beslissing (3-2). In 1998 hield Oranje het vol tot penalty’s, maar doelman Claudio Taffarel hield de strafschoppen van Phillip Cocu en Frank de Boer.

Overgang naar een nieuwe generatie

Richting het WK van 2002 kreeg de zeer succesvolle Louis van Gaal zijn kans om de generatie De Boer/Cocu/Van der Sar/Overmars richting een eindtoernooi te leiden. Maar Portugal en Ierland zorgden voor de beschamende aftocht van de Tulpengeneraal. Vier jaar later was die generatie grotendeels overgegaan in een nieuwe.

Phillip Cocu en Edwin van der Sar plaatsten zich met spelers als Robben, Van der Vaart, Sneijder en Van Persie voor het WK 2006. Maar Marco van Basten moest in zijn eerste echte trainersbaantje als bondscoach na een moeizame groepsfase in de achtste finale het onderspit delven tegen Portugal, door een goal van Maniche.

Derde kans vergooid in Zuid-Afrika

Vier jaar geleden op het WK 2010 in Zuid-Afrika kon de nieuwe generatie bewijzen waarom Nederland nog steeds meedoet op het hoogste podium. Met Giovanni van Bronckhorst en Mark van Bommel als ervaren krachten toonde de Nederlandse wereldtop zijn macht. Vooral Wesley Sneijder leek een prachtjaar (na de treble met Internazionale) te bekronen. Met vijf doelpunten leidde hij Nederland langs onder meer Slowakije en Brazilië naar de halve finale. Van Bronckhorst schreef zijn naam alvast in de geschiedenisboeken met een heerlijke goal in die halve finale tegen Uruguay.

In de finale trof Oranje regerend Europees kampioen Spanje. In een bizarre wedstrijd had Arjen Robben dé kans om Nederland voor een derde nationale trauma te behoeden, maar de teen van Iker Casillas hield Spanje op de been. Na onder meer een rode kaart voor John Heitinga in de verlenging was het Andrés Iniesta die na 116 minuten zijn land de wereldtitel bezorgde en Oranje in diepe rouw achterliet.