Referendum in Iraaks Koerdistan nieuw hoofdstuk in strijd om autonomie

De Iraakse Koerden hebben in een (niet-bindend) referendum voor onafhankelijkheid gestemd. Het zal voor Koerdische leiders een aanmoediging zijn nog meer autonomie op te eisen. Buurlanden en de internationale gemeenschap vrezen voor instabiliteit. Naast Irak hebben onder andere Turkije en Iran een grote Koerdische gemeenschap binnen hun grenzen. De reden voor de Koerdische stateloosheid ligt onder meer aan het begin van de twintigste eeuw.

Oorsprong Koerdische volk

De precieze oorsprong van het Koerdische volk is moeilijk te achterhalen. Er zijn in de oudheid al verwijzingen naar ‘Kardu’, maar de link tussen deze groep en de huidige inwoners van Koerdistan is erg vaag , vergelijkbaar met de Franken en Fransen. In de middeleeuwen verwees de term ‘Koerden’ naar verschillende stammen van een diverse etnische afkomst. Tevens zijn diverse niet-Soennitische volken in de loop der tijd in Koerdische stammen opgegaan . Een definitie op basis van cultuur of identiteit ligt het meest voor de hand. In dit artikel gaat het hoofdzakelijk om de mensen die in en rondom Koerdistan wonen en zich als Koerd identificeren.

Val Ottomaanse Rijk

In de Eerste Wereldoorlog ging het Ottomaanse rijk, na een lange periode van verval, definitief ten onder. Het rijk strekte zich ooit uit van Bosnië tot aan de Rode Zee, en van Algiers tot aan de Kaspische Zee. De verdragen die de geallieerden met de Ottomanen sloten weerspiegelden de nieuwe machtsverhoudingen in de regio. Onder invloed van westers imperialisme en toenemende regionale identiteitsvorming werd het rijk opgedeeld in diverse staten, vaak onder toezicht van Groot-Brittannië of Frankrijk. Zo kwam Irak onder Brits gezag en Syrië onder Franse heerschappij.  

De Koerdische kwestie

De geallieerden, met name de VS, stonden tot op zekere hoogte positief tegenover zelfbeschikking voor elk volk. De Vrede van Sèvres uit 1920 voorzag in onafhankelijkheid voor de Koerden en de Armeniërs. Deze intentie was echter van korte duur. Twee jaar later kwam in Turkije na een opstand Kemal Atatürk aan de macht. Hij weigerde het verdrag van Sèvres te ratificeren. In plaats daarvan sloot hij de Vrede van Lausanne. Op de nieuw getekende kaart kwam Koerdistan niet langer voor. Iedereen binnen de Turkse grenzen was per definitie Turk of moest dat onmiddellijk worden.

Deze politiek was tot op zekere hoogte succesvol. In de jaren ’70 begonnen de Koerden in Turkije zich echter weer te roeren. Zij verlangden naar een eigen staat of in ieder geval een einde aan hun ondergeschikte positie in Turkije. Een deel van hen, onder de vlag van de Arbeiderspartij (PKK), maakte daarbij gebruik van geweld tegen zowel Turken als rivaliserende Koerden. Deze groepering is altijd omstreden gebleven en staat in diverse landen te boek als terroristische organisatie. De laatste jaren leek er verbetering te komen in de relatie tussen Koerden en Turken, met de oproep tot ontwapening en verbroedering, maar een doorbraak blijft uit.

Een eeuw strijd om autonomie

In Irak en Syrië werden pogingen Koerdische autonomie te bewerkstelligen eveneens de kop in gedrukt. Vanaf de Eerste Wereldoorlog vonden er elk decennium wel opstanden of oorlogen plaats in Iraaks Koerdistan, met name tegen de Iraakse regering. Gedurende sommige periodes hadden de Koerden relatief veel autonomie, afgewisseld met periodes van onderdrukking en vervolging. De hulp van landen als de VS, de Sovjetunie en Iran bleek op de lange termijn vaak van weinig waarde. Zij veranderden van partij of standpunt als hun eigen belangen daarmee gediend waren. De Iraakse regering kon vaak ongehinderd zijn gang gaan. Zo probeerde zij het gebied te 'Arabiseren' door er mensen van andere etniciteit heen te sturen en Koerden te deporteren. Het meest beruchte incident was de gifgasaanval van 1988 door Saddam Hoessein. Duizenden burgers kwamen hierbij om en internationale verontwaardiging leidde tot het ‘verdrag chemische wapens’ in Parijs in 1993.

Iraaks Koerdistan in de 21e eeuw

De Irak Oorlog van 2003 gaf de Koerden nieuwe mogelijkheden. Diverse Koerdische eenheden vochten mee tegen het regime van Saddam Hoessein. Internationaal verkregen de Peshmerga enige status door het tegenhouden en terugdrijven van terreurbeweging IS. Desondanks steggelen de Koerden en de Iraakse regering nog altijd over de precieze mate van autonomie en over welke gebieden tot de Koerdische regio behoren. De aanwezigheid van olie is hierbij een belangrijk struikelblok. Het is afwachten wat de gevolgen van het referendum van 2017 zullen zijn.

Bronnen:

• Fromkin, David (1989). A Peace to End All Peace: Creating the Modern Middle East, 1914–1922. (New York: H. Holt.)
• Harris, G. S. (1977). "Ethnic Conflict and the Kurds". Annals of the American Academy of Political and Social Science. 433 (1): 112–124
• Kreyenbroek, P.G en S. Sperl (eds.) (2005) The Kurds: A Contemporary Overview (Routledge)

Afbeelding:

• By English: Source stated "The following maps were produced by the U.S. Central Intelligence Agency, unless otherwise indicated." [Public domain], via Wikimedia Commons