Shaka Zulu - het verhaal van de Zoeloekoning

Hij stond bekend als één van de geduchtste krijgers uit de geschiedenis van Zuid-Afrika en was ook een militair genie. Niet geheel zonder reden zagen sommigen in hem de ‘Napoleon van Afrika’. Hij heeft echter ook heel wat doden op zijn geweten en werd aan het einde van zijn leven haast krankzinnig. Wat is het verhaal van Shaka Zulu, stichter van het Zoeloekoninkrijk?

Onduidelijke afkomst

De afkomst van Shaka Zulu is niet helemaal duidelijk. Het staat in ieder geval vast dat zijn moeder Nandi heette. Nandi behoorde tot de Langeni-stam, die leefde in zuidelijk Afrika. De Langeni’s waren buren van de stam van de AmaZulu. Nandi zou op jonge leeftijd zwanger zijn geraakt van Senzangakhona, de leider van de AmaZulu. Of Nandi en Senzangakhona getrouwd waren, is niet helemaal bekend. Ook is het niet bekend bij wie Shaka Zulu zijn jonge jaren daarna doorbracht.

Koning van de Zoeloes

In 1816 werd Shaka uitgeroepen tot leider van de Zoeloes. De Zoeloes vielen op dat moment nog in het niet bij andere stammen in de regio. Shaka had ongeveer 1500 mensen onder zich, waarmee de Zoeloes slechts van gemiddelde grootte waren.

Shaka wist hier echter al snel verandering in te brengen. Onder zijn leiding werden naburige stammen al snel onderworpen aan het gezag van de Zoeloes. Dit ging hoogstwaarschijnlijk gepaard met veel bloedvergieten. De overlevenden van deze bloedige stammenoorlogen voegden zich daarna noodgedwongen bij Shaka en zijn volgers.

De opmars van de Zoeloes was te danken aan Shakas militaire organisatie, maar vooral ook aan hun wapens. Shaka maakte veelvuldig gebruik van de Assegai, een nieuwe en korte speer met een lang mesblad. Dit nieuwe wapen gaf de Zoeloes de mogelijkheid om hun tegenstanders van dichtbij neer te steken, waardoor dit wapen veel dodelijker was. Eerdere speren die men gebruikte, werden vaak alleen gebruikt om van lange afstand naar vijanden te gooien.

Enorme migratiestromen

De Zoeloes zorgde er met hun gewelddadige tochten voor dat veel stammen in de regio op de vlucht sloegen. Deze migratiestromen zijn later de boeken ingegaan als ‘Mfecane’, afgeleid van het Zoeloewoord voor verpletteren. Dit alles zorgde uiteindelijk voor enorme sociale onrust in zuidelijk Afrika en een reeks oorlogen tussen verschillende stammen die door het geweld van de Zoeloes in het gedrang kwamen.

Het einde van Shaka

Op zijn hoogtepunt beheerste Shaka met zijn Zoeloekoninkrijk een enorm gebied. Waarschijnlijk omvatte het koninkrijk het tegenwoordige Natal, Swaziland en Zimbabwe.

De gloriedagen voor Shaka kwamen vanaf 1827 echter ten einde. In dat jaar overleed Shaka’s moeder Nandi, die sinds zijn machtsovername in 1816 bij hem had geleefd. Na de dood van zijn moeder werd Shaka gek van verdriet, wat al snel omsloeg in complete krankzinnigheid. Hij liet honderden mensen vermoorden en verbood het planten van gewassen en het gebruik van melk voor een jaar. Ook liet hij voor een langere periode alle zwangere vrouwen en hun mannen vermoorden.

Ook de militaire expedities die hij daarna ondernam werden steeds chaotischer, waarna de maat voor veel van zijn adviseurs vol was. Uiteindelijk werd Shaka op 22 september 1828 vermoord door zijn halfbroers, Dingane en Mhlangana. Dingane werd daarna de nieuwe Zoeloe-leider. Tijdens deze periode begonnen ook de eerste oorlogen tussen de Zoeloes en Britse kolonisten en Afrikaanse Boeren. Het Zoeloekoninkrijk viel daarop in rap tempo uit elkaar.

Feit of fictie?

Tegenwoordig is er nog steeds discussie omtrent de vraag hoe bloeddorstig Shaka echt was. Het staat buiten kijf dat hij betrokken was bij veel oorlogen, maar velen vermoeden dat de verhalen over Shaka behoorlijk zijn aangedikt. Zo zouden de Zoeloes van hem een mythische man hebben willen maken, terwijl blanke geschiedschrijvers graag zo veel mogelijk boeken wilden verkopen.

De Engelse schrijvers Nathaniel Isaacs en Henry Francis Flynn zouden elkaar bijvoorbeeld hebben aangespoord om Shaka zo bloeddorstig mogelijk neer te zetten. Beiden hoopten dat het Britse Rijk sneller het Zoeloekoninkrijk zou aanvallen als ze dachten dat de Zoeloes extreem gewelddadig zouden zijn. In het geval van een dergelijke inval hoopten beide schrijvers dat hun verhalen nog gretiger aftrek zouden vinden bij het Britse publiek.  

Ondanks dit alles spreekt Shaka Zulu voor veel mensen nog steeds tot de verbeelding. Niet geheel zonder reden zijn er daarom talloze films, series en boeken over zijn leven verschenen.

Bronnen

• History. Shaka Zulu assassinated. 
• BBC. Zulu rise and Mfecane. 
• The Guardian. Shaka Zulu's brutality was exaggerated, says new book. 
• Elizabeth Eldredge, The Creation of the Zulu Kingdom, 1815-1828: War, Shaka and the Consolidation of Power (Cambridge, 2014)

Afbeelding

• Shaka Zulu. Via Wikimedia Commons [Public Domain]