Alva laat achttien Nederlandse edelen onthoofden in Brussel

Op 1 juni 1568 werden achttien Nederlandse edelen op voorspraak van de Landvoogd der Nederlanden, de Hertog van Alva, onthoofd. Het tafereel vond plaats op de Grote Markt in Brussel. Een paar dagen later werden ook bevriende edelen van Willem van Oranje, de Graaf van Egmont en Graaf Horne, als waarschuwing op hetzelfde plein van het leven beroofd. Alva nam daarmee wraak op het Spaanse verlies tijdens de Slag bij Heiligerlee.

Voorgeschiedenis

Fernando Álvarez de Toledo, beter bekend als Hertog van Alva, werd in 1566 door koning Filips II naar de Nederlanden gestuurd om de beginnende opstand van de edelen en protestanten tegen de centrale leiding vanuit Spanje in de kiem te smoren. Op dat moment was Margaretha van Parma nog de landvoogdes, maar na de Beeldenstorm kon zij de orde niet handhaven. Alva was volgens Filips II de aangewezen persoon om hardhandig op te treden en in september 1567 volgde hij Van Parma op als landvoogd. 

Raad van Beroerten

De grootste maatregel die Alva nam in zijn eerste jaar als landvoogd was de instelling van de Raad van Beroerten. Deze raad had als voornaamste taak om ‘ketters’ op te sporen en uiteindelijk te veroordelen met de brandstapel als gevolg. De Raad was erg effectief en veel edelen, waaronder Willem van Oranje, weken daarom uit naar het buitenland. De ‘bloedraad’, zoals de bijnaam luidde, zorgde voor een toenemende onrust onder de bevolking en daarmee steeg de vraag om verzet. 

Willem, Lodewijk en Adolf en de Slag bij Heiligerlee

Die vraag beantwoordde Willem van Oranje met zijn broers Lodewijk en Adolf van Nassau. Samen met de Geuzen smeedden ze vanuit Nassau een plan, dat eruit bestond dat ze op drie verschillende plekken de Nederlanden zouden invallen. Zo wilden ze de aandacht en legers van Alva verdelen en verzwakken. Willem van Oranje verloor zelf in de Slag bij Dalheim, maar zijn twee broers waren in het noorden wel succesvol. De slag bij het Groningse Heiligerlee zou de eerste overwinning van de opstandelingen op de katholieke Spanjaarden betekenen. Op 23 mei 1568 waren de legers van Lodewijk en Adolf verzwakt door de honger, maar Lodewijk wist ze toch te motiveren voor een veldslag. De Spaanse ruiters met daarbij de Spaansgezinde stadhouder van Groningen, graaf van Arenberg, werden in een hinderlaag gelokt. Aan Spaanse kant verloren veel mannen het leven, waaronder de graaf van Arenberg. Aan de zijde van de opstandelingen stierf Adolf, de broer van Willem van Oranje.

Wraakacties en de Slag bij Jemmingen

De overwinning van Lodewijk en zijn troepen bleek van korte duur. Eerst liet Alva het paleis van de graaf van Culemborg in Brussel, waar een verbond met de Geuzen was gesloten, tot op de laatste steen afbreken. Daarna strooide hij er symbolisch zout op de grond, zodat er nooit meer iets zou kunnen groeien. Vervolgens liet Alva op 1 juni 1568 achttien Nederlandse edelen onthoofden op de Paardenmarkt in Brussel. Onder hen waren de lutherse gebroeders Van Batenburg en Jacob van Ilpendam. Niet veel later, op 5 juni, volgde de terechtstelling van de graaf van Egmont en graaf Horne, die eveneens werden onthoofd, ditmaal op de Grote Markt in Brussel. 

Daarnaast zou de winst bij Heiligerlee teniet worden gedaan door de Hertog van Alva. Woest als hij was trok hij noordwaarts om Lodewijk van Nassau een vernietigende nederlaag toe te dienen tijdens de Slag bij Jemmingen op 21 juli 1568, in het tegenwoordige Duitse Jemgum. Het verloren grondgebied was daarmee weer in handen van de Spanjaarden en Lodewijk van Nassau kon zijn leven ternauwernood redden door de Eems over te zwemmen.