Willem van Oranje: Vader des Vaderlands
Willem van Oranje werd geboren op 24 april 1533 op het Duitse slot Dillenburg. Hij was de zoon van Willem de Rijke, graaf van Nassau, en diens vrouw Juliana van Stolberg. Uit hun eerdere huwelijken hadden zijn twee ouders al vijf andere kinderen en na de geboorte van Willem kreeg het echtpaar nog vier zoons: Jan, Lodewijk, Adolf en Hendrik. Onder invloed van moeder Juliana kreeg het hele gezin een opvoeding in de Lutherse zin.
´Voor Godes Woort ghepreesen, Heb ick vrij onversaecht, Als een Helt sonder vreesen, Mijn edel bloet ghewaecht.´ Als hij 11 jaar oud is, erft Willem van Nassau het Franse prinsdom Orange en een aantal gebieden in de Spaanse Nederlanden. Aanvankelijk wordt hij dan ook benoemd als raadsheer van de Spaanse koning Filips II, maar uiteindelijk zou Willem van Oranje uitgroeien tot de leider van de Nederlandse opstand tegen Spanje.
Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!
Prins van Oranje
In 1544 sneuvelde René van Chalon, een neef van Willem en tevens de prins van het onafhankelijke Franse prinsdom Orange (Oranje), in een veldslag bij Saint-Dizier. In zijn testament had Rene vast laten leggen dat hij al zijn titels en bezittingen, waaronder ook enkele gebieden in Nederland, naliet aan zijn 11-jarige neef Willem. De Heilige Roomse Keizer Karel V ging akkoord met deze opvolging, op voorwaarde dat Willem zich bekeerde tot het katholicisme en dat zijn verdere opvoeding plaats zou vinden aan het keizerlijke hof in Brussel.
Onder de begeleiding van Karel V groeide de jonge Willem al snel uit tot een van de belangrijkste edelen aan het keizerlijke hof. Zo maakte hij onder meer kennis met Fernando Alvarez de Toledo (de hertog van Alva) en Filips II, de zoon van Karel V en tevens de regent van Spanje. Later zou Karel zijn zoon adviseren: ‘Houd deze jongeman [Willem] in ere, hij kan je waardevolste raadgever en steun zijn’. Filips besloot de raad van zijn vader op te volgen en koos na zijn benoeming tot heer der Nederlanden Willem van Oranje als zijn raadsman.
Verzet tegen Filips
De goede relatie tussen Filips en Willem bekoelde echter al snel. De Spaanse koning – die streefde naar één katholiek rijk – had namelijk grote problemen met de overwegend protestantse Nederlandse edelen, een conflict waarin Willem de kant leek te kiezen van de edelen. Zo hield hij op 31 december 1564 de beroemde ´Oudejaarsrede´, waarin hij pleitte voor gewetensvrijheid van de Nederlandse onderdanen.
Ondanks de protesten van de prins besloot Filips zijn harde politiek, onder meer bestaande uit zware belastingverhogingen, echter met geweld door te zetten. In april 1567 besloot Willem van Oranje daarom de Nederlanden te ontvluchten en uit te wijken naar Duitsland.
Oorlog vanuit Duitsland
Op 16 december 1567 werd vervolgens bekend gemaakt dat de ´Raad van Beroerten´ had besloten Willem van Oranje te vervolgen. Wegens zijn betrokkenheid bij het verzet tegen Filips besloot de rechtbank uiteindelijk al zijn bezittingen in Nederland verbeurd te verklaren. Hierop nam Willem de wapens op tegen Filips II en de Hertog van Alva, de landvoogd van de Nederlanden.
Op 25 mei 1568 behaalde zijn leger de eerste overwinning bij Heiligerlee, maar Willems broer Adolf kwam tijdens deze slag wel om het leven. De rest van het jaar ondernam Willem nog enkele andere invasies van de Nederlanden, maar zijn pogingen om een opstand te veroorzaken liepen op niets uit.
Leider van de Opstand
Dit alles veranderde echter snel nadat Alva in 1569 besloot tot de invoering van de Tiende Penning, een extra belasting van 10 procent op de verkoop van roerende goederen. De onvrede in Nederland nam toe en steeds meer mensen waren bereid tot verzet. Op 1 april 1572 gaf de inname van Den Briel door de Watergeuzen vervolgens de aanstoot tot een algemene opstand. In een brief riep Willem van Oranje op tot gewapend verzet tegen de Spaanse koning en binnen twee maanden schaarden zich maar liefst 26 steden achter de prins. De daaropvolgende jaren betekenden het hoogtepunt van de macht van Willem van Oranje.
De Pacificatie van Gent en de Unie van Atrecht
In 1573 besloot de Hertog van Alva de Nederlanden te verlaten en drie jaar later slaagde Willem erin om de noordelijke en de zuidelijke gewesten te verenigen onder zijn leiding met de ‘Pacificatie van Gent’. Heel lang zou deze eenheid van de Nederlanden echter niet duren, want na een reeks Spaanse overwinningen schaarden de zuidelijke gewesten zich in 1579 weer onder het gezag van Filips II met de oprichting van de Unie van Atrecht. De noordelijke gewesten besloten echter onafhankelijk te blijven en zwoeren het gezag van de Spaanse koning definitief af door de publicatie van de ‘Plakkaat van Verlatinghe’.
Dood van Willem van Oranje
Ondertussen was Willem van Oranje vanwege zijn rol als leider van de opstand op 15 maart 1580 vogelvrij verklaard door de Spaanse koning. Dit resulteerde vrijwel direct in een aantal aanslagen op zijn leven, waaronder de moordpoging van Jean Jaureguy in Antwerpen op 18 maart 1582.
Willem wist deze aanslag ternauwernood te overleven, maar twee jaar later had hij minder geluk. Op 10 juli 1584 werd hij op de trap van het Prinsenhof te Delft neergeschoten door de Fransman Balthasar Gerards. Volgens de overlevering waren zijn laatste woorden: “Mijn God, Mijn God, heb medelijden met mij en met dit arme volk”.
Afbeelding:
Willem van Oranje / Willem de Zwijger portret - Adriaen Thomasz. Key (Rijksmuseum)
