Birma-Siam spoorlijn: Japanse dodenspoorweg

Dwangarbeiders die tijdens de Tweede Wereldoorlog aan de beruchte Birma-Siam spoorlijn hebben gewerkt, gaan nu een compensatie eisen van de Nederlandse regering. Dit meldt de stichting die de claim namens overlevenden en erfgenamen gaat indienen vandaag. Zij heeft immers na de oorlog meegedeeld in de opbrengst van de verkoop van de spoorlijn aan Thailand. De spoorlijn – een Japans project – werd in 1942 en 1943 door dwangarbeiders aangelegd onder onmenselijke omstandigheden. Zo’n honderdduizend dwangarbeiders vonden naar schatting de dood.

Japanse uitbreiding

Japan had zich in de eerste helft van de 20e eeuw opgewerkt tot een macht om rekening mee te houden. Voor 1940 had het al gedeeltes van Oost-China bezet en ook Korea werd in deze jaren geannexeerd. Met de uitbraak van de Tweede Wereldoorlog zag Japan zijn kans schoon verdere uitbreiding naar het westen te bewerkstelligen. Na hevige gevechten versloegen zij uiteindelijk de Britten en verkregen zij zeggenschap over Singapore, Birma (nu Myanmar) en Siam (Thailand). Het volgende doelwit was het eveneens Britse India.

Spoorlijn van 415 kilometer

Om de aanstaande strijd tegen India te vergemakkelijken werd het plan postgevat een spoorverbinding tussen Non Pladuk in Thailand en Thanbuyuzayat in Birma te creëren. Hierdoor zou de bevoorradingsroute naar het front veiliger en sneller zijn en konden soldaten makkelijker aan- en afgevoerd worden. Het project besloeg 415 kilometer aan nieuw aan te leggen spoor, dwars door bergachtige gebieden en dichte oerwouden heen. Om deze nare klus te klaren werden krijgsgevangen en burgers uit Birma, Thailand, Maleisië en Nederlands-Indië ingezet als dwangarbeiders.

Dwangarbeid in erbarmelijke omstandigheden

In augustus 1942 werd begonnen met de bouw van het spoorwegtraject. Zo’n 290.000 arbeiders uit Nederlands-Indië en nog vele duizenden anderen uit andere gebieden werden ingezet voor het zwaardere werk. De spoorlijn bevatte honderden bruggen – met een totale lengte van 14 kilometer – die rivieren en afgronden overspanden en allen met de hand gebouwd moesten worden. Het gebied waardoor de lijn liep bestond grotendeels uit tropisch regenwoud en rotsachtige bodem en de moessonperiode van april tot september bemoeilijkte en verzwaarde de werkzaamheden voor zover mogelijk nog meer. Alsof dit nog niet genoeg was voerden de Japanners in deze periode ook nog eens de zogeheten ‘Speedo-tijd’ in, wat betekende dat de dwangarbeiders dubbel zo hard moesten werken om het spoor af te krijgen.

Niet alleen de zware werkomstandigheden zorgden voor problemen. Ook de muskieten vormden een ware plaag en droegen vele ziektes met zich mee. Uitbraken van dysenterie en cholera verzwakten de arbeiders, maar desondanks moesten zij hun 18 uur durende werkdagen volmaken. Wanneer iemand volgens de Japanse bewaking niet genoeg grond had verzet of slecht werk had geleverd werd hij geslagen met knuppels of op een andere manier gestraft. Door slechte hygiëne, ziekte, gebrek aan fatsoenlijke kledij en huisvesting, uitdroging, uitputting, verhongering en het harde optreden van de Japanners stierven ongeveer 100.000 van de 250.000 dwangarbeiders. De spoorlijn kreeg hierna de bijnaam ‘dodenspoorlijn’. Onder de overleden arbeiders bevonden zich 3272 Nederlanders.

Afronding spoor en bevrijding

Op 7 oktober 1943 werd de laatste spijker in het spoor geslagen en was het railtraject tussen Thailand en Birma af. Nu de dwangarbeiders niet meer aan de bouw van het spoor hoefden te werken, werden zij ingezet voor andere doeleinden. Onderhoud van de spoorlijn nam veel tijd in beslag en ook de bouw van militaire barakken kostte veel energie. Daarnaast werden velen ingezet voor andere werkzaamheden in de houtkap of mijnbouw. Ondertussen waren de Geallieerden begonnen met het bombarderen van de spoorweg en bruggen. Het aanhoudende zware werk en de bombardementen zorgden voor nog meer slachtoffers onder de dwangarbeiders. Uiteindelijk werden de arbeiders in augustus 1945 door de Geallieerden bevrijd. Het duurde echter nog lang voordat iedereen weer naar huis kon.

Erevelden en monument

Heden ten dage is een deel van de dodenspoorlijn nog steeds in gebruik. De Thaise regering kocht in 1947 de spoorlijn op en tien jaar later werd het traject tussen Non Pladuk en Nam Tok geopend. De overige delen van de spoorlijn zijn overwoekerd door de jungle. De omgekomen dwangarbeiders werden na de oorlog herbegraven op drie erevelden: Chungkai en Kanchanaburi in Thailand en Thanbyuzayat in Birma. Op 24 juni 1989 onthulde Prins Bernhard het Birma-Siam Monument in de tuin van het militair tehuis Bronbeek in Arnhem, waarmee de spoorlijn ook in Nederland de aandacht krijgt die het verdient.