Propaganda van de NSB

Vlak voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog probeerde de Nationaal-Socialistische Beweging (de NSB) op verschillende manieren de publieke opinie in Nederland te beïnvloeden. De krant, posters, radio en met name de bioscoop speelden een belangrijke rol hierin. Mede door hun succesvolle propagandafilmpjes steeg het ledenaantal flink.

Beginjaren van de NSB

De NSB werd in 1933 opgericht door Anton Mussert en Cees van Geelkerken. De partij groeide snel en binnen een jaar had de partij al meer dan 20.000 leden. Het hoogtepunt bereikte de partij tijdens de statenverkiezingen van 1935. Het kreeg toen maar liefs 8% van de stemmen. De eerste propagandafilm van de NSB genaamd Hou Zee! (1935) heeft hier ongetwijfeld een belangrijke bijdrage aan geleverd.

Terugval NSB

Na het hoogtepunt tijdens de statenverkiezingen van 1935 ging het bergafwaarts met de NSB. Veel mensen zagen Mussert als een slappe imitatie van Hitler. Er kwam een uniformverbod, ambtenaren mochten geen lid worden van de partij en kerken lieten zich kritisch uit over de ideeën van de NSB. In 1937 is het ledenaantal zelfs gehalveerd. Eind jaren dertig daalde de populariteit van de partij nog verder toen bleek dat Mussert de annexatiepolitiek van Hitler ondersteunde. Tijdens de oorlog beleefde de NSB weer een opleving, al had dit wellicht meer met eigen gewin voor nieuwe leden, dan met succesvolle propaganda te maken.

Propagandafilms

Jan Teunissen, hoofd van de NSB Filmdienst, schreef in 1940: ‘De massa van het volk dient onverwijld door middel van de film tot inzicht gebracht te worden’. Teunissen en Mussert zagen als snel in dat film een krachtig medium was om het volk te beïnvloeden. De NSB heeft in de oorlogsjaren tientallen korte propagandafilmpjes gemaakt. Deze filmpjes zijn door een groot gedeelte van de Nederlandse bevolking gezien, want ze werden verplicht vertoont in iedere bioscoop. Naast Hou Zee! waren Een nieuwe tijd breekt baan (1940) en Werkendam (1942) bekende propagandafilmpjes.

Volk en Vaderland

Naast propagandafilmpjes maakte de NSB gebruik van andere propagandamiddelen. De krant genaamd Volk en Vaderland werd al in 1933 uitgegeven en had tienduizenden leden. Het hoogtepunt van de wekelijkse oplage was 200.000 in 1943. De krant was eigendom van Mussert en daarmee ook zijn belangrijkste bron van inkomsten. De krant kwam regelmatig in opspraak vanwege haar radicale koers en antisemitische opvattingen. Aan het eind van de oorlog had de krant haar maatschappelijke invloed verloren. Na de oorlog werd de krant opgeheven en de naam Volk en Vaderland voor 75 jaar verboden verklaard.

Alternatieve propagandamiddelen

Naast de krant en propagandafilmpjes maakte de NSB gebruik van posters, pamfletten, brochures, radio en massabijeenkomsten. De bekendste massabijeenkomsten werden gehouden bij de ‘Muur van Mussert’ in het Veluwse dorpje Lunteren. De ‘Muur van Mussert’was een NSB-complex waar grote partij bijeenkomsten werden gehouden. Deze plek moest een grootse uitstraling hebben en bijdragen aan de saamhorigheid onder de NSB’ers. Er waren zelfs plannen om een mausoleum te bouwen voor de ‘groten der NSB’. Vanaf 1936 werd er jaarlijks op tweede pinksterdag een massabijeenkomst gehouden. Hier kwamen duizenden NSB’ers op af en vonden toespraken van Mussert en andere belangrijke NSB’ers plaats. Tevens werd er onder leiding van Melchert Schuurman aan samenzang gedaan.

Succesvolle propaganda?

In hoeverre deze propagandamiddelen daadwerkelijk succesvol waren valt niet meer te achterhalen. Er kan wél worden opgemerkt dat er veel negatieve geluiden klonken in reactie op hun propaganda: de NSB filmpjes in de bioscoop leidden bijvoorbeeld tot scheldpartijen in het publiek en de hagenpreken op de muur in Lunteren werden na 1940 verboden.