Wat is Immaterieel Erfgoed?

Naast de tradities rondom de woonwagencultuur in Nederland is ook het Brabantse worstenbroodje aan de Nationale Inventaris Immaterieel Erfgoed toegevoegd. Maar hoe kwam deze inventaris tot stand en wat voor tradities staan er zoal op deze bijzondere lijst?

Immaterieel Erfgoed

Wat is immaterieel erfgoed precies? UNESCO (de organisatie die zich op internationaal niveau bezighoudt met bescherming en behoud van erfgoed) formuleert het op de Nederlandse website als volgt:

‘Immaterieel erfgoed is ‘levend erfgoed’. Het omvat sociale gewoonten, voorstellingen, rituelen, tradities, uitdrukkingen, bijzondere kennis of vaardigheden die gemeenschappen en groepen erkennen als een vorm van cultureel erfgoed. Een bijzonder kenmerk is dat het wordt overgedragen van generatie op generatie en belangrijk is voor een gemeenschappelijke identiteit.‘

Ontstaan nationale inventaris

In mei 2012 ratificeerde Nederland het Verdrag ter Bescherming van het Immaterieel Cultureel Erfgoed van UNESCO. De belofte die Nederland hiermee deed, was dat ze een nationale inventaris zou opstellen van tradities die de Nederlandse cultuur kenmerken en het waard zijn beschermd te worden. Nederlanders kunnen zelf hun traditie voordragen voor toevoeging aan deze lijst.

Om aan de inventaris te worden toegevoegd moet de traditie voldoen aan vier criteria. Het moet ten eerste voldoen aan de hierboven gestelde definitie van immaterieel cultureel erfgoed. Daarnaast moet er sprake zijn van een levende cultuur, de traditie moet gedragen worden door een gemeenschap en de betreffende gemeenschap is verplicht een erfgoedzorgplan op te stellen.

Nederlands Centrum voor Volkscultuur en Immaterieel Erfgoed

Hoofdverantwoordelijk voor de samenstelling van de Nationale Inventaris is het VIE (het Nederlands Centrum voor Volkscultuur en Immaterieel Erfgoed). Aanvragen voor toevoeging van een bepaalde traditie, gebruik of ambacht aan de lijst, komen in de eerste plaats binnen bij dit centrum. Zij ondersteunen de gemeenschappen die een aanvraag doen bijvoorbeeld bij het opstellen van een erfgoedzorgplan.

Wanneer het certificaat wordt ondertekend waarmee de traditie officieel aan de lijst is toegevoegd, ontvangt de gemeenschap uit handen van het VIE een schildje. Ook wordt van de gemeenschap verwacht dat zij iedere twee jaar verslag uitbrengt bij het VIE over de vorderingen in de uitvoering van haar erfgoedzorgplan.

Van bloemencorso’s tot carbidschieten

Inmiddels zijn er al meer dan vijftig tradities toegevoegd aan de Nationale Inventaris. Ze variëren van bijzondere plaatselijke feestdagen, de specifieke cultuur van een bepaalde gemeenschap tot uitzonderlijke oude ambachten. Eén van de eerste tradities die opgenomen werd in de Nationale Inventaris was het bloemencorso in Zundert.

Daarnaast zijn er verschillende ambachten die prijken op de lijst; het handmatig klompen maken, het (vooral in Amsterdam levende) ambacht van diamant bewerken en bijvoorbeeld het ambacht van molenaar. Ook minder voor de hand liggende vaardigheden als henna tatoeëren, papierknipkunst, midwinterhoornblazen en schoonrijden behoren tot de lijst.

De in Nederland alom gevierde Koningsdag siert sinds 2013 de lijst, gemoedelijk naast de traditie van het draaksteken in Beesel. Ook religieuze tradities ontbreken niet. Zo staan verschillende processies zoals het Driekoningenzingen in Noord-Brabant op de lijst en maakt de Genemuidense bovenstem bij psalmen sinds kort deel uit van de inventaris. De vijftigste, knallende traditie die 28 juni 2014 werd toegevoegd aan de lijst was carbidschieten.

Woonwagencultuur

Naast de Hindelooper cultuur, die al eerder aan de inventaris werd toegevoegd, werd op 15 augustus 2014 nog een cultuur met zeer diverse tradities aan de lijst toegevoegd: de woonwagencultuur. Voor woonwagenbewoners een bijzondere erkenning van hun levenswijze en geschiedenis. (Meer over de oorsprong van deze cultuur kunt u hier lezen.) Op 16 maart 2016 werd ook het Brabantse worstenbroodje toegevoegd aan de erfgoedlijst.

Uit de snel groeiende inventaris en de binnenstromende enthousiaste aanvragen bij het VIE kan geconcludeerd worden dat Nederland een ontwikkeling doormaakt op immaterieel erfgoedgebied. Ze onderkent steeds meer het belang van het behoud en de bescherming van de eigen, onderscheidende volkscultuur.