De godsdiensten in het Romeinse Rijk

De Romeinen waren een volk dat veel waarde hechtte aan religie en de goden. Vele Romeinse goden en hun namen zijn wel bekend bij de meeste mensen vandaag de dag. Er zijn immers meerdere planeten vernoemd naar de goden van de Romeinen. In het Romeinse rijk was er niet sprake van één religie, maar waren er meerdere godsdiensten. Bekijk hier hoe deze godsdiensten eruit zagen en wat zij betekenden voor de mensen en hun dagelijkse leven.

Meerdere godsdiensten

In het Romeinse Rijk bestond een grote variatie aan godsdiensten en religieuze gebruiken. Elk volk, elke stad, iedere vereniging en elke familie had eigen culten, gebruiken en beschermgoden. Overal waren tempels, heilige bosjes, gewijde bomen en voorwerpen waarin plaatselijke geesten huisden. Goden bestonden ook in meerdere lokale varianten en waren lang niet altijd overal dezelfde. Iedere streek had zijn eigen middelen om de toekomst te leren kennen en langs magische wijze onheil af te weren of schade te brengen aan vijanden. Verreweg de meeste godsdiensten in het rijk waren rituele religies, met vele goden. De meeste riten waren bedoeld om de goden gunstig te stemmen: als men eerst iets aan een godheid gaf (een offer), kon men aanspraak maken op een retourgift.

De Romeinse goden

De belangrijkste Romeinse goden waren de oppergod Jupiter (hemelgod, vader van de godenfamilie en schutspatroon van Rome), Júno (zijn echtgenoot), Minérva (de godin van alle verstandelijke en handvaardige kundigheden) en Mars (de god van de oorlog en de groeikracht in de lente). Deze goden waren de beschermers van de Romeinse staat en dus staatsgoden. In eerste instantie zagen de Romeinen hun goden als krachten die zij niet af konden beelden, maar vanaf ongeveer de 5e eeuw v. Chr. Waren de Romeinen onder Griekse invloed begonnen hun belangrijkste goden af te beelden als grote mensen. Ook werden deze goden geleidelijke aan geïdentificeerd met verwante Griekse goden. De Romeinse naam bleef behouden, maar qua uiterlijk, mythen en genealogie werd er veel van de Grieken overgenomen.

Introductie van vreemde goden

De Romeinen hebben dus in hun lange geschiedenis zowel Griekse als ook oosterse goden opgenomen. Sommige Griekse goden zijn in het rijk zeer populair geworden. Een voorbeeld hiervan is Hércules (Grieks: Hérakles). Hij was een halfgod die door zijn werken het kwaad bestreed en de wereld bewoonbaar maakte. Aesculápius was een genezende god en de Dioscúren (Castor en Pollux) hadden ooit, in de vroege Romeinse tijd, Rome gered van zijn vijanden en hadden daarom een tempel op het Forum, in het centrum van de stad. De introductie van vreemde goden vond in Rome vaak plaats in tijden van rampspoed, op basis van orakelspreuken of wanneer de verering van de betreffende goden wijd verbreid was geraakt onder het Romeinse volk. In de keizertijd verbreidden zich enkele oosterse religies over het hele Romeinse rijk.

Het christendom

Joden en christenen erkenden slechts één god en verwierpen alle andere goden. De Joden waren een oud volk en zij waren als natie herkenbaar. Daarom hadden zij vanaf Caesars tijd als volk toestemming om zich buiten de Romeinse staatscultus te houden. Het christendom was relatief nieuw. Wat oud was had gezag en had zich bewezen. De groei van het christendom vormde een bedreiging voor de Romeinse keizers, waardoor er grote vervolgingen plaatsvonden door de keizers. Na de overwinning van keizer Constantijn de Grote op Maxentius bij de Milvische Brug in 312, een zege die hij naar eigen zeggen dankte aan de god van de christenen die in een visioen aan hem was verschenen (in hoc signio), kwam er een einde aan de grootschalige martelingen en vervolgingen van christenen. Hij vaardigde in 313 het Edict van Milaan uit, waarmee de godsdienstvrijheid in het Romeinse Rijk werd vastgelegd.