De ontwikkeling van de Heilige Graal

De Heilige Graal, een iconisch artefact uit de middeleeuwse geschiedenis. Volgens sommigen een kelk, volgens anderen een edelsteen, de Heilige Graal spreekt bij veel mensen tot de verbeelding. Over de Graal zijn talloze boeken verschenen en volgens de verhalen heeft iemand hem ook heeft aangeraakt. Hoe hebben de legenden over de Heilige Graal zich in de loop der jaren ontwikkeld?

Kelk of ketel met magische eigenschappen

In de Keltische mythologie zijn allerlei voorwerpen aan te wijzen waar de Graal mee vergeleken kan worden. In het verhaal Branwen, dochter van Llŷr, bewaard gebleven in de verhalenbundel Mabinogion, beschikt Bran de Gezegende  over een ketel die de doden weer tot leven kan wekken. Deze ketel raakt vernietigd in een strijd tegen de Ieren, maar in andere Keltische verhalen komt het concept weer terug. In De buit van Annwn wordt bijvoorbeeld gerefereerd aan een magische ketel, waarin poëzie en magie is verzameld. De antieke Ierse god Dagda beschikte naar verluidt over een ketel die geen bodem had. Iedere man die hiervan dronk verliet voldaan zijn gezelschap. Een ketel of kelk met bijzondere eigenschappen is dus zeker niet nieuw. De Heilige Graal is slechts één artefact te midden van een rijke literaire geschiedenis.

Heilige graal als ridderverhaal

Chrétien de Troyes schreef tussen 1135 en 1191 het gedicht: The Story of the Grail (Perceval, le Conte du Graal). Het gedicht is nooit afgemaakt, maar de Graal staat centraal in het verhaal. Perceval, een ridder in het hof van Koning Arthur, komt op een avond op bezoek bij de Fisher King en aanschouwt daar een prachtig schouwspel. Terwijl hij aan het dineren is ziet hij jonge mensen voorbij lopen, die bijzondere voorwerpen dragen. Eerst ziet hij een jongeman met een lans waar bloed aan zit, daarna twee jongens met kandelabers. Tot slot komt een prachtig jong meisje voorbij met in haar handen een prachtige graal. De Graal in dit verhaal is een diep bord of een kom, met daarin één enkele hostie. Perceval is gewaarschuwd om niet te veel te spreken, dus hij houdt zijn gedachten voor zich. Later, als Perceval is teruggekeerd naar Arthur, wordt hij bezocht door een vrouw die hem vertelt dat hij had moeten vragen naar de wonderlijke objecten. Wanneer hij zijn stilte had doorbroken had hij zijn gewonde gastheer kunnen genezen.

Een christelijke versie

Robert de Boron vermengde in zijn Joseph d'Arimathe de Graal met de Christelijke traditie. Hij schreef dit verhaal naar waarschijnlijkheid tussen 1190 en 1210. Volgens Baron zou Christus uit de Graal hebben gedronken tijdens het laatste avondmaal en zou Joseph van Arimatrea de Graal hebben gebruikt om druppels van het bloed van Christus op te vangen. Joseph prikte met een speerpunt in het lijf van Jezus terwijl hij aan het kruis ging, om te kijken of hij nog leefde. Het bloed dat vloeide ving Joseph zorgvuldig op in de schaal. De volgelingen van Joseph brachten de Graal vervolgens naar Glastonbury in Brittannië, waar deze werd beschermd tot koning Arthur opstond en Perceval op pad ging. Het hele verhaal van de Troyes is op deze manier gekerstend. Deze kerstening paste in een kader van een breder gevoeld heimwee naar een vroegere christelijke kerk.

Weerspiegeling van het Christendom

Er is een interessante ontwikkeling te zien in de evolutie van de graalverhalen. Deze ontwikkeling lijkt parallel te lopen aan de evolutie van het christendom in haar totaliteit. In de begintijd van het graalverhaal liepen heidense waarden en christelijke waarden door elkaar. De invloed van Keltische sagen op het verhaal van de Troyes is onmiskenbaar. In het gedicht van Troyes worden hier normen en waarden van edelen en ridders aan toegevoegd.  Uiteindelijk verschuift het zwaartepunt naar christelijke waarden. Dit is het moment waarop het niet langer genoeg is dat de Graal magische krachten heeft, maar dat deze ook gekoppeld moet worden aan het leven van Christus. Het christendom neemt in deze periode ook een steeds dominanter karakter aan. De heidense waarden moeten uit het dagelijks leven worden gefilterd. Door de Graal voor te stellen als een object dat direct is verbonden met het leven van Christus kan deze een plaats krijgen in de nieuwe traditie. Alle wereldlijke elementen van het verhaal moesten langzaam plaatsmaken.

De Graal in populaire cultuur

De Heilige Graal is welbekend in populaire cultuur. Een prachtig voorbeeld in de film “Monty Python and the Holy Grail” uit 1975. In de film gaan koning Arthur en zijn ridders op zoek naar de Graal. Ze beginnen hun zoektocht na een directe opdracht van god zelf. De film bevat tientallen verwijzingen naar de oude verhalen en diverse persoonlijkheden uit andere graalverhalen, waaronder Sir Lancelot en Sir Galahad, maken een opwachting. Veel mensen kennen ook het recentelijk verschenen boek van Dan Brown: The Davinci Code. De Graal is in dit verhaal geen kelk of schaal, maar een serie documenten die het verhaal vertellen van het ware leven van Christus. Ook staat de Graal hier symbool voor het kind dat Christus en Maria Magdalena  mogelijk samen gehad hebben.