Oorsprong van de Kerstman

Deze periode zal er over de hele wereld weer Kerstmis gevierd worden. In vele landen gaat dit feest gepaard met de komst van de Kerstman die cadeautjes meebrengt voor alle brave kinderen. De Amerikaanse versie van de Kerstman, Santa Claus, is onder meer afgeleid van de Nederlandse Sinterklaas.

Vandaag de dag worden Sinterklaas en Kerstmis in Nederland gezien als twee afzonderlijke feestdagen. Toch zijn er opmerkelijk veel overeenkomsten tussen Sinterklaas en de Kerstman. De traditie van de Kerstman, die stamt uit de achttiende eeuw, is namelijk gedeeltelijk gebaseerd op de viering van Sinterklaas.

Sinterklaas

Sinterklaas werd voor het eerst gevierd in de middeleeuwen in het noorden van Europa. Het feest vond plaats op 6 december, de kerkelijke feestdag voor de heilige Sint Nicolaas van Myra. In navolging van de heilige bisschop, die bekend stond om zijn anonieme gulheid, was het tijdens Sinterklaas gebruikelijk om geld te geven aan de armen. Later veranderde dit in het geven van cadeautjes aan kinderen die het hele jaar braaf waren geweest. In de loop der tijd werden er steeds meer elementen aan de tradities rondom de feestdag van Sint Nicolaas toegevoegd, waaronder het feit dat Sinterklaas met een paard over de daken reed en de cadeautjes bezorgde via de schoorsteen. Toch bleef het uiterlijk van Sinterklaas, een oude serieuze man met een mijter en een bisschopsmantel, zeer dicht bij de oorspronkelijke Sint Nicolaas.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Protestantse uitvinding

Maar terwijl Sinterklaas een gestage ontwikkeling doormaakte, ontstonden er ook andere varianten op het feest. Tijdens de Reformatie in de zestiende en zeventiende eeuw wilden de protestanten niets meer weten van de katholieke heiligen. In veel Noord-Europese landen werd Sinterklaas daarom afgeschaft en werden de geschenken voortaan uitgedeeld met Kerstmis. In de zeventiende eeuw ontstonden er daardoor een aantal feesten rondom personificaties van de winterfeesten. Die personificaties waren vaak niet alleen een variant op Sint Nicolaas, maar er werden ook andere figuren uit andere mythologieën in verwerkt. In Engeland resulteerde dat in Father Christmas. Evenals Sinterklaas was ook ‘Vader Kerstmis’ een grijze oude man die geschenken bracht voor kinderen die braaf waren geweest. Maar in tegenstelling tot de Goedheiligman kwam hij niet uit Spanje, maar van de Noordpool en was hij niet serieus en streng maar vrolijk en jolig. De Engelse Father Christmas verspreidde zich uiteindelijk onder andere naar Frankrijk (Père Noël) en Spanje (Papá Noel).

De Amerikaanse Santa Claus

Met de zeventiende en achttiende-eeuwse migratie van Britse en Nederlandse kolonisten naar de  Nieuwe Wereld kwamen de tradities van Sinterklaas en Father Christmas vervolgens weer bij elkaar. In de loop van de eeuwen raakten de verschillende elementen van de twee gulle gevers steeds meer met elkaar vermengd, zodat er in 1773 voor het eerst melding werd gemaakt van één figuur: Santa Claus. De naam was duidelijk afgeleid van de Nederlandse Sinterklaas, evenals het feit dat hij zijn cadeaus bracht via de schoorsteen. Zijn feestdag en zijn uiterlijk, een vrolijke man in een sneeuwpak, waren  echter gebaseerd op de Engelse Father Christmas. Overigens kreeg Santa Claus in de loop der tijd ook nog elementen uit verscheidene andere tradities mee. Zo werd er in 1823 voor het eerst geschreven over de rendieren van de Kerstman, die gebaseerd waren op de  paardenhorde van de Scandinavische god Odin. Daarnaast vertoont het verhaal van Santa Claus ook veel overeenkomsten met de Russische ‘Grootvadertje Winter’.

Coca Cola

Aanvankelijk werd Santa Claus in navolging van Sinterklaas veelal afgebeeld als een slanke man. In 1863 tekende Thomas Nast de Kerstman echter voor het eerst als een dikke man, net als Father Christmas. Dit beeld werd overgenomen door het bedrijf Coca-Cola, dat in 1931 gebruik maakte van Santa Claus in een grootschalige reclamecampagne. Hierdoor werd het beeld van de Kerstman, een vrolijke bolle man met een snor en een baard, rode wangen en een rood pak, definitief vastgelegd. Sindsdien is in vele Europese landen de traditie van Vader Kerstmis grotendeels vervangen of samengevoegd met Santa Claus. Sinterklaas daarentegen is er tot nu toe nog wel in geslaagd om los te blijven van de Kerstman.

Meer lezen over kerst? In ons kerstdossier lees je alles over de geschiedenis van kerstmis. 

Afbeelding:

Santa coming down the chimney, uit een kinderboek van Clement C. Moore, circa 1870. [Public Domain via Wikimedia Commons]