Het IJzerkoekenoproer in Coevorden

Oud en nieuw is een groot feest, maar gaat ook wel eens mis. De combinatie van feest, alcohol en vuurwerk zorgt vaak voor overlast. De overheid probeert dat al lang in te perken met allerlei maatregelen. Dat is eigenlijk niets nieuws. In het Coevorden van 1770 hield men zich bezig met het verbod op een ‘bron van overlast’ rondom de jaarwisseling: het uitdelen van ijzerkoeken op Nieuwjaarsdag. De plaatselijke overheid verbood deze traditie, en niet zonder gevolgen. Er brak een waar oproer uit.

‘Kniepertjes’ of ijzerkoeken

In het 18e eeuwse Drenthe was het traditie om rond de jaarwisseling Nieuwjaarskoeken te bakken – die ook wel ‘kniepertjes’ of ‘ijzerkoeken’ genoemd werden - en die aan vrienden, kennissen en buren uit te delen met Nieuwjaar. De wafels werden gebakken in speciale wafelijzers, vandaar dat de koeken ook wel ‘ijzerkoeken’ genoemd werden. Vaak stonden er teksten op deze wafelijzers die soms heidens, maar vaak ook godsdienstig van aard waren. Op Nieuwjaarsdag ging men bij elkaar op visite om het nieuwe jaar met ijzerkoeken en jenever te vieren. Zo ook in het Drentse Coevorden. In 1770 kwam echter bijna een abrupt einde aan dit gebruik. Ten minste, als het aan het plaatselijke bestuur lag.

Overlast door drankgebruik

Niet elke Coevordenaar had geld om het nieuwe jaar op traditionele wijze, met ijzerkoeken en jenever, te vieren. Daarom probeerden arbeiders stenen te verkopen om op die manier aan geld te komen voor een beetje drank. In Coevorden was het bovendien gebruikelijk om op Nieuwjaarsdag wafels uit te delen aan armen in de stad – en het nuttigen van een borrel werd hierbij niet achterwege gelaten. Om het drankgebruik rondom het uitdelen van de wafels te beperken adviseerde de kerkenraad de gemeente een verbod in te stellen op het uitdelen van ijzerkoeken met Nieuwjaar. Bovendien werden armen zo niet opgezadeld met extra kosten rondom de feestelijkheden. De magistraat stemde in en op 22 december 1770 kwam er een verbod.

Coevorden komt in opstand

De inwoners van Coevorden waren woedend; de overheid wilde immers een eind maken aan hun traditie. Op verschillende manieren werd deze ontevredenheid geuit. Zo wilden sommige burgers een vergadering organiseren op het kerkhof, om te overleggen hoe zij het protest zouden gaan vormgeven. Ook werd er een brief gestuurd naar het plaatselijke bestuur. Beide tegenacties werden door de magistraat echter de kop ingedrukt: de bijeenkomst werd verboden en de brief werd genegeerd.

Een onrustige Oudejaarsavond

Op Oudejaarsavond liep de zaak uiteindelijk uit de hand. Boze wafelbakkers, vooral vrouwen, trokken op Oudejaarsavond met hun wafelijzers naar het Raadhuis. Bij de menigte voegde zich nog meer ontevreden Coevordenaren en er ontstond een onrustig protest. Met zwaaiende wafelijzers en dreigende leuzen uitte de menigte zijn onvrede over het verbod. De bestuursleden die uit angst in het Raadhuis verstopt bleven, wisten zich geen raad. Uit wanhoop besloten zij uiteindelijk het verbod in te trekken. Toen zij na deze onrustige avond echter weer naar huis wilden, was de menigte nog niet afgekoeld. Er wordt ook wel beweerd dat de heren van het Raadshuis onder begeleiding van het leger door de ziedende menigte naar huis gebracht moesten worden.

En nu?

Ook nu nog worden in Coevorden Nieuwjaarswafels uitgedeeld op Nieuwjaarsdag. In 2008 vond zelfs een herdenking plaats waarbij het oproer in een modern jasje werd nagespeeld – inclusief ‘kniepertjes’ en jenever.