Rijksdagbrand in 1933

Op 27 februari 1933 woedde in het Rijksdaggebouw in Berlijn een heftige brand. Enkele politiemannen troffen in een van de gangen, tussen het brandende meubilair, een man aan. Met verwarde ogen, een ontbloot bovenlijf en een glimlach rende hij weg tussen de vlammen. Later bleek dat het de jonge Nederlandse communist Marinus van der Lubbe was. De Rijksdagbrand gaf Hitler een aanleiding om de macht naar zich toe te trekken.

Het Rijksdaggebouw werd in 1894 in gebruik genomen en tot de brand in 1933 zetelde hier de Rijksdag, het Duitse parlement. In 1933 was Hitler in Duitsland aan de macht gekomen.Hij was een fel tegenstander van het communisme en had tijdens besprekingen met de Rijksdag in januari 1933 al meerdere conflicten gehad met het parlement en de communistisch-socialistische oppositie.

Brand

Nog geen maand later, op maandagavond 27 februari 1933, ontdekten bewakers meerdere kleine brandhaarden op verschillende plaatsen in het Rijksdaggebouw. De brandweer werd onmiddellijk ingeschakeld. Hitler, die op dat moment aan het diner zat met Joseph Goebbels en zijn vrouw, werd opgebeld en haastte zich naar het gebouw. Rijksmaarschalk Hermann Göring werd ondertussen ook ingelicht en was snel ter plaatse. Hij schreeuwde dat dit het begin van een communistische revolutie was. Kort daarop arriveerde de eerste politieauto. In het brandende gebouw troffen de toegesnelde agenten een jonge man aan die met een ontbloot bovenlijf rond rende tussen het brandende meubilair.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Marinus van der Lubbe

De agenten arresteerden de man en namen hem mee naar het politiebureau. Daar bleek dat de agenten de jonge Nederlandse communist fhadden opgepakt. Volgens rechercheur Walter Zirpins, die het eerste verhoor afnam, kwam Van der Lubbe over als een intelligent persoon: “Hij sprak goed Duits. Toen we een Nederlandse tolk wilden halen, was hij beledigd en zei: ‘Ik kan even goed Duits als u!’”. Van der Lubbe deed zijn verhaal en gaf aan vanuit zijn communistische overtuiging gehandeld te hebben. Toen het proces-verbaal na drie uur klaar was, ondertekende Van der Lubbe elk van de meer dan 50 opgestelde pagina’s afzonderlijk. Opvallend is dat alle acht exemplaren van dit proces-verbaal zijn verdwenen en nooit meer zijn teruggevonden.

Veroordeling van Van der Lubbe

Naast Van der Lubbe werden nog drie Bulgaren en een Duitse communist gearresteerd. De processen tegen hen en tegen Van der Lubbe liepen voor de Nazi’s uit op een fiasco. Göring was aanwezig bij de processen maar maakte zichzelf met zijn geschreeuw alleen maar belachelijk. Op Van der Lubbe na werd iedereen vrijgesproken. Van der Lubbe was vermoedelijk teleurgesteld in de gevolgen van zijn daad, hield vast aan zijn motief en verdedigde zich nauwelijks. Uiteindelijk werd Van der Lubbe ter dood veroordeeld en op 10 januari 1934 onthoofd.

Discussie over de Rijksdagbrand

Tegenwoordig is er nog steeds discussie gaande over de vraag of Van der Lubbe zijn daad daadwerkelijk zonder hulp heeft bedacht en uitgevoerd. Bij het verhoor en tijdens het proces bleef hij echter volhouden de brand zelfstandig en met een duidelijk politiek motief gesticht te hebben. Er zijn ook theorieën die stellen dat de brand bewust gesticht is door de nazi’s, om de schuld op de communisten te schuiven en zo voor eens en altijd af te kunnen rekenen met de communistische tegenwerking van het nazi-bewind. Duidelijk is dat de brand uiteindelijk positief uitpakte voor de nazi’s. Hitler legde de schuld van de brand bij de communisten en zette de gebeurtenis in als propagandamiddel voor zijn eigen partij. De Duitse bevolking slikte de beschuldiging als zoete koek en bij de verkiezingen in maart 1933 behaalde de NSDAP een klinkende overwinning. Uiteindelijk had de brandstichting de machtsgreep van Hitler alleen maar in de hand gewerkt.