Het Tokio Tribunaal was de minder geslaagde evenknie van Neurenberg

Op 25 september 2017 ging op het Nederlands Film Festival de film ‘Tokyo Trial’ van Pieter Verhoeff in première. De film, met zowel Nederlandse als buitenlandse acteurs, gaat over het proces waarin verschillende Japanners werden vervolgd voor oorlogsmisdaden tijdens WO II. De uitkomst van het proces was behoorlijk controversieel.

Wraak of verzoening?

Na de overgave van Duitsland en Japan moesten de geallieerden beslissen hoe ze met hun overwonnen vijanden zouden omgaan. Naast morele vraagstukken speelden ook praktische overwegingen een rol. Vooral de VS was al bezig met de volgende oorlog: de strijd tegen het communisme. Ze was bang dat een te harde straf Duitsland en Japan in chaos zou storten en in de handen van de Sovjetunie zou drijven. Herinneringen aan de nasleep van WO I speelden daarbij wellicht een rol. Mede daarom ontkwam de Japanse keizer Hirohito aan vervolging; men had zijn autoriteit nodig om de rust in het land te bewaren.

Een Japans Neurenberg

De geallieerden besloten na de oorlog dat de aanstichters van de oorlog een eerlijk proces moesten krijgen. In Duitsland resulteerde dat in de processen van Neurenberg, waarin de kopstukken van Nazi-Duitsland terecht stonden. Voor Japan richtten de overwinnaars een vergelijkbaar tribunaal op: het Internationale Militaire Tribunaal voor het Verre Oosten. Elk van de elf landen die met Japan in oorlog was geweest vaardigde een aanklager en een rechter af.

Proces en uitspraak van het Tokio Tribunaal

Tussen 3 mei 1946 en 12 november 1948 vond het proces plaats. Het idee was om de beklaagden op dezelfde gronden te veroordelen als in Duitsland. De drie belangrijkste aanklachten waren misdrijven tegen de vrede, misdrijven tegen de mensheid, en oorlogsmisdrijven. Alle 25 personen werden schuldig bevonden en kregen straffen die uiteenliepen van een aantal jaar cel tot de doodstraf. Het gehele proces verliep moeizaam, mede vanwege de onenigheid tussen de verschillende landen en het feit dat de Japanse cultuur en oorlogsorganisatie anders was dan de Duitse.

Internationaal militair tribunaal Tokio

Kritiek uit alle hoeken

Er was veel kritiek op het tribunaal en de veroordelingen. Critici spraken van ‘victor’s justice’. Een onpartijdige rechtszaak zat er niet in aangezien alle deelnemers betrokken waren bij de oorlog. De rechter uit India bepleitte daarom vrijspraak voor alle aangeklaagden. Daarentegen vond de Filipijnse rechter de straffen te mild en had de Franse vertegenwoordiger moeite met de gebrekkige procedures tijdens het proces. De Nederlandse afgevaardigde, professor Bert Röling, was wellicht nog het meest genuanceerd. Hij vroeg om meer aandacht voor de specifiek Japanse situatie, klaagde over de onrechtvaardigheid van ‘misdrijf tegen de vrede’, aangezien dat gedurende de oorlog nog geen misdaad was geweest, en week af in zijn mening over de individuele veroordelingen. Tot slot was er nog de president van het tribunaal, William Webb, die net als vele anderen verontwaardigd was over het feit dat de keizerlijke familie aan vervolging ontkwam.

Vergetelheid

Het proces raakte daarna enigszins in de vergetelheid. In Japan bleven de uitspraken controversieel terwijl ze in het westen nooit heel veel bekendheid kregen. In de loop van de tijd is wel meer bekend geworden over de betrokkenheid van Japanse hoge functionarissen bij de oorlogsmisdrijven. Experimenten met biologische wapens vonden plaats in China maar kwamen nooit aan het licht vanwege een deal met de VS over de hierbij verkregen informatie. Een ander gevolg van het proces was dat men leerde hoe belangrijk het was dat recht gesproken werd door een onafhankelijke derde partij die niet bij de oorlog betrokken was.