Mansa Moussa: De Rijkste Man Ooit?

De Afrikaanse heerser Mansa Moussa is waarschijnlijk de rijkste man die ooit op aarde geleefd heeft. Volgens de website Money.com was zijn rijkdom zo groot dat het niet eens in cijfers uit te drukken is. Deze koning van Mali was in de 14e eeuw bij machte om door het kopen van goederen eigenhandig de economie van andere landen de nek om te draaien(!) Wat weten we over het leven van dit bijna fabelachtige figuur?

Het koninkrijk Mali

Het koninkrijk Mali is misschien wel het belangrijkste onbekende rijk uit de wereldgeschiedenis. Aan het begin van de 14e eeuw was Mali een groot en welvarend koninkrijk in West-Afrika met als hoofdstad Niani. Er werd veel geld verdiend aan de handel tussen de zuidkust van West-Afrika en het gebied ten noorden van de Sahara. Dankzij het intensieve contact met Arabisch sprekende handelaren op de vele karavaanroutes, kwam het land in aanraking met de Islam, wat al snel de dominante godsdienst werd.

Het land beschikte over een voor die tijd uitgebreide bureaucratie met politieke taken in de handen van de ministers. Er was een grondwet en een nationale vergadering waar de verschillende stammen vertegenwoordigd werden. Dit instituut was echter vooral bedoelt om adviezen te geven: de koning was een absoluut vorst en stond op wetgevende, uitvoerende én rechtsprekende macht boven alle andere mensen. Ondanks de grote rijkdom in het Afrikaanse land, vanwege de grote voorraden zout, goud en ivoor, was het koninkrijk vanwege de afgelegen ligging lange tijd onbekend in Europa, China en het Midden-Oosten.

Land aan de overkant van de Atlantische Oceaan

Mansa Moussa werd geboren in 1280 als lid van de koninklijke familie van Mali. Zijn broer, Mansa Abu-Bakr (‘Mansa’ betekent ‘koning’) was heerser over het koninkrijk tot 1312. In dat jaar raakte Abu-Bakr gefascineerd door het idee dat er land zou zijn aan de overkant van de Atlantische Oceaan. Hij stond zijn troon af aan zijn broertje en ging op expeditie met een vloot van zo’n 2000 schepen. Hij is nooit teruggekeerd. Of hij, een kleine tweehonderd jaar voor Columbus, land heeft ontdekt aan de overkant van de Atlantische Oceaan, is daarom onbekend.

Rijkdom in het koninkrijk Mali

Onder Mansa Moussa bereikte het koninkrijk haar grootste omvang. 24 steden werden geannexeerd, waaronder Timboektoe, dat daarna de culturele hoofdstad van West-Afrika zou worden. Het rijk strekte zich uit van de Atlantische Oceaankust in het westen tot het hedendaagse Niger in het oosten. Daarmee was het koninkrijk Mali na het Mongoolse Rijk het grootste rijk van de wereld.

Het land, dat al welvarend was, kreeg door de enorme omvang nog meer toegang tot belangrijke grondstoffen zoals zout en goud. Waarschijnlijk bevond de helft van ’s werelds goudvoorraad zich in het koninkrijk. Als koning had Mansa Moussa alle handelscentra in het land in handen en hij al het goud was officieel zijn eigendom.

Mansa Moussa investeerde veel in het onderwijs. Hij betaalde de beste Islamitische geleerden en architecten grof geld om zijn koninkrijk met kennis te verrijken. Hij liet moskeeën, bibliotheken en scholen bouwen. Mensen van over de hele islamitische wereld gingen naar de universiteit van Timboektoe om te studeren.

Het Mali koninkrijk op zijn grootst, ten tijde van Mansa Moussa

Pelgrimstocht met economische gevolgen

Het koninkrijk van Mali lag erg afgelegen ten opzichte van de grote Europese en Arabische rijken. Waar handelsstad Timboektoe wereldwijde bekendheid vergaarde, wist men in grote delen van de wereld niet wie koning Moussa was. Dat veranderde toen hij in 1324 een pelgrimstocht maakte. Zoals alle gelovige moslims die het zich kunnen veroorloven, deed Mansa Moussa mee aan de Hadj naar Mekka.

Met een karavaan van maar liefst 60.000 man, inclusief alle koninklijke bediendes en 12.000 slaven, ging hij op weg door de Sahara. Iedereen, van lakei tot slaaf, was gekleed in de hoogste kwaliteit zijde en gouden brokaat. Er waren honderd kamelen die elk zakken met 135 kilo aan puur goud te vervoeren. De karavaan was zo groot, dat het van afstand een bewegend dorp leek.

In Caïro aangekomen, wilde de sultan van de Mamlukken dat de Malinese koning de grond voor zijn voeten zou kussen. Dit weigerde Mansa Moussa echter, omdat hij vond dat hij dat niet aan zijn stand verplicht was. De verhoudingen tussen de koning en de sultan moeten na die tijd verbeterd zijn, omdat er niet veel later een paleis werd gebouwd zodat Mansa Moussa een plek had om drie maanden te verblijven.

Moussa en de andere reizigers van zijn karavaan hadden een enorme invloed op de economie van Egypte. Het verblijf van de duizenden Malinesen kan gezien worden als een vroege vorm van massatoerisme. In drie maanden tijd gaven ze zoveel goud uit aan goederen in de stad, dat ze een grote inflatie veroorzaakten en het zeker tien jaar zou duren voordat de economie in de regio er weer bovenop was. Moussa gaf tijdens zijn pelgrimstocht zoveel geld uit dat de inwoners van zijn rijk er schande van spraken, maar hij vergaarde er wereldwijde bekendheid mee. Mogelijk was dit één van de redenen dat de bekende wereldreiziger Ibn-Battuta in 1352 een reis maakte naar het koninkrijk Mali. Het verhaal van de schatrijke koning ging ook als een lopend vuurtje door Europa. Het leverde hem zelfs een plekje in de Catalaanse Atlas uit 1373 op, zoals te zien is in de afbeelding boven dit artikel.

Opdeling van het Mali koninkrijk

In 1337 overleed Mansa Moussa. Zijn zoons erfden zijn rijk, maar bleken niet over dezelfde politieke vaardigheden als hun vader te beschikken. Het rijk viel uit elkaar en zou nooit meer zo groot worden als het ooit was. Door de ontdekking van nieuwe goudaders buiten de grenzen van het koninkrijk Mali, verloor het haar monopolie op de grondstof en verarmde het. Tegen de tijd dat Europeanen de westkust van Afrika koloniseerden, was er bijna niks meer van het koninkrijk over. Alleen sommige bouwwerken in Timboektoe herinneren nog aan de tijd dat Mansa Moussa de rijkste man ter wereld was, zoals de gebouwen van de Sankore universiteit.

De Sankoré Moskee in Timboektoe