Hoe vaak hadden we een witte kerst?

Iedereen droomt van een witte kerst en in ons beeld van kerst, zien we dan ook vaak plaatjes van besneeuwde daken, sneeuwpoppen en andere winterse beelden. Maar toch gebeurt het niet vaak dat er een witte kerst voorspeld wordt. Hoe komt het dat we dan toch zo’n beeld hebben van een witte kerst, en hoe vaak is het eigenlijk een witte kerst geweest?

Laten we eerst eens even kijken naar hoe vaak we een witte kerst gehad hebben. Onder een witte kerst wordt verstaan dat het in De Bilt (Nederland) op beide kerstdagen een gesloten sneeuwdek ligt. Een sneeuwbui tijdens de kerstdagen is dus niet genoeg, er moet een dicht pak sneeuw liggen, dat twee dagen blijft liggen.

En dat is in Nederland nogal een zeldzaamheid. Sinds het KNMI in 1901 dit soort gegevens begon bij te houden, is dat slechts acht keer voorgekomen! Wel gebeurde het vaker dat er op een van beide kerstdagen sneeuw lag, maar ook als we die mee laten tellen, heeft het in Nederland nog geen dertig keer goed gesneeuwd tijdens kerstmis.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Hoe komen we dan aan dat beeld van een witte kerst?

Daarvoor moeten we terug naar de vroege negentiende eeuw. Het decennium van 1810 tot 1820 is de boeken in gegaan als een bovengemiddeld koude periode, met bijzonder strenge winters. Zo vroor het in 1814 zo hard, dat de Thames in Londen dichtvroor en er een compleet festival op het ijs werd gehouden. En ook op andere plekken in Europa en Noord-Amerika was het flink koud.

witte kerst geschiedenis En in deze periode, in februari 1812, kwam Charles Dickens ter wereld. De later zo beroemde Engelse schrijver groeide op in deze koude periode en klimaat- en literatuurhistorici gaan ervanuit dat hij in de eerste jaren van zijn leven vrijwel altijd een witte kerst mee heeft gemaakt. En die ervaring is waarschijnlijk van grote invloed zijn geweest op Dickens’ latere werk. Vooral in het extreem succesvolle A Christmas Carol schiep hij een ideaalbeeld van hoe kerstmis zou moeten zijn, inclusief sneeuw. End at beeld werd opgepakt door een enorm publiek dat te midden van de razendsnel veranderende maatschappij van de industriële revolutie terugkeken naar een romantisch beeld van hun jeugd.

Hoe vaak witte kerst geschiedenis

Kerstverhalen uit de negentiende eeuw

En Dickens was niet de enige. De negentiende eeuw was van grote invloed op hoe we nu de decemberperiode beleven. In Amerika produceerden veel kunstenaars, vooral lithografen, winterlandschappen, die een geïdealiseerd beeld van kerstmis weergaven en die dankzij de opkomende populariteit van de kerstkaart een grote afzetmarkt kregen. In 1850 eeuw publiceerde Jan Schenkman zijn boekje over Sint-Nicolaas dat van grote invloed zou zijn op hoe we nu Sinterklaas vieren, en al twee decennia voor Dickens verscheen een anoniem verhaal over Sint-Nicolaas die in een vliegende slee met cadeaus in een Amerikaanse krant. Allemaal verhalen die ontstonden in een tijd dat een witte kerst een tijdlang gewoon was.

Dreaming of a White Christmas

Maar dat is lang geleden. Hoe heeft dat beeld van besneeuwde straten de tand des tijds doorstaan? Natuurlijk speelt het succes van de verhalen zelf een rol. Het nostalgische en romantische aspect van de verhalen maakt ze ware evergreens. De thema’s in de verhalen worden vaak als universeel beschouwd en de emoties die in de verhalen worden opgeroepen doen het in onze 21e eeuw nog altijd goed. En Hollywood hielp ook een handje. Al in 1901 werd A Christmas Carol verfilmd onder de titel Scrooge, maar het echte grote succes van een witte kerst kwam met het liedje Dreaming of a White Christmas van Irving Berlin. In tegenstelling tot alle vrolijke, of juist religieus getinte kerstliedjes was de tekst van dit lied juist nostalgisch en zelfs melancholisch. Niet gek, gezien de manier waarop Berlin de inspiratie voor het lied kreeg. Waar die inspiratie precies vandaan kwam is niet duidelijk, Berlin vertelde hier verschillende verhalen over. Het meest voorkomende verhaal is dat de zanger rondom kerst van huis was toen hij het lied schreef, maar volgens een van zijn dochters is het lied ook een herinnering aan Berlins zoon, die op eerste kerstdag 1928 overleed. Door dat overlijden zou Berlin altijd gemengde gevoelens overhouden aan kerst. Welk verhaal er ook waar is, waarschijnlijk was, en is nog altijd, juist dat verlangen een emotie die veel mensen begrijpen en voelen in een periode die toch vooral draait om samenzijn. Emoties die toen het nummer in 1942 uitkwam, midden in de Tweede Wereldoorlog dus, nog eens extra gevoeld werden door veel Amerikanen. Daarmee was de toon definitief gezet. Het nummer dat werd vertolkt door Bing Crosby, werd een van de beroemdste popliedjes ooit en domineert al sinds 1942 de hitlijsten rond kerstmis.

Krijgen we dit jaar een witte kerst?

Maar bij verlangen moet het blijven, want sinds 1942 hebben we in Nederland slechts vijf keer een witte kerst gehad en door de opwarming van het klimaat, ziet het er niet naar uit dat dat de kansen op een witte kerst veel groter zullen worden. De vraag "Krijgen we dit jaar een witte kerst?" zal waarschijnlijk steeds vaker met "Nee," beantwoord moeten worden. In 2017 publiceerde het KNMI een onderzoek waarin werd gemeld dat het aantal dagen dat er in Nederland sneeuw valt, afneemt en dat die afname waarschijnlijk nog lang door zal zetten. Daardoor is de statistische kans dat er met de kerstdagen sneeuw ligt, steeds kleiner.

Meer lezen over de geschiedenis van kerstmis en alle tradities die daarbij horen? In ons dossier over de geschiedenis van het kerstfeest lees je alles over de tradities rondom kerst.