Het bewind van Karel V en Filips II: een groot contrast?

Vanaf dit weekend kan het publiek de zestiende-eeuwse schilderingen ter ere van de komst van keizer Karel V in de Valkhofkapel in Nijmegen weer bewonderen. De kapel werd een jaar lang gerestaureerd en werd vandaag weer geopend. De speciale beschilderingen in de kapel, die al gebouwd werd rond 1030, lijken over te brengen dat de komst van Karel V gewenst was, maar was dat ook zo? Was Karel een geliefde vorst, of leek zijn beleid op dat van zijn zoon Filips II? Kwam de Nederlandse Opstand, die uitbrak tijdens Filips’ bewind, misschien zelfs voort uit het beleid van Karel V?

Aanwezigheid in de Nederlanden

Karel V werd in 1500 geboren in Gent. Na de dood van zijn vader Filips de Schone erfde Bourgondische (ook wel Habsburgse) Nederlanden. Door de verovering van het hertogdom Gelre, waar al een aantal jaar strijd om geleverd werd, werd Karel in 1543 de eerste vorst onder wie alle Zeventien Provinciën van de Lage Landen verenigd werden. De schilderingen in de kapel dateren ook uit dit jaar. Drie jaar later bezocht Karel de stad Nijmegen en kon hij de kapel bewonderen. Karel V reisde sowieso erg veel. Van alle vorsten in de 16e eeuw was hij degene die de meeste reizen maakte. Zijn immens grote rijk, dat op het hoogtepunt zelfs groter was dan het Romeinse Rijk, verplichtte de vorst namelijk om zo nu en dan in alle gebieden van zijn rijk zijn gezicht te laten zien. Op die manier uitte hij zijn autoriteit en bleven de lokale heersers hem trouw. Ook de Nederlanden bezocht hij regelmatig. Zo bezocht hij op zijn vaste route steden als Brussel, Gent, Leuven, Breda, Gorinchem, Utrecht en zelfs Leeuwarden en Groningen.

Filips II, de zoon en opvolger van Karel V, is onlosmakelijk verbonden met de Tachtigjarige Oorlog, de oorlog die resulteerde in de stichting van de Nederlandse Republiek. Vaak wordt Filips gezien als een grote schurk, de vorst tegen wie de Nederlanders in opstand kwamen door zijn wrede religieuze vervolgingen en de aartsrivaal van Willem van Oranje. Filips werd daarbij ook gezien als een afwezige vorst. Na de troonsafstand van zijn vader maakte hij één rondreis door zijn koninkrijk, om vervolgens de rest van zijn heerschappij door te brengen in Spanje. In tegenstelling tot zijn vader sprak Filips geen Frans, Nederlands of Duits, maar vooral Spaans. In de Nederlanden werd hij mede hierdoor gezien als arrogant.

Rijk Karel V 1556

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

De gewesten onder Karel en Filips

De Nederlanden kenden een traditie van autonomie en zelfbestuur. Onder Karel V werd deze zelfstandigheid deels bewaard. Ondanks dat Karel wel bezig was met het centraliseren van zijn rijk, konden veel gewesten nog wel zelf beleid doorvoeren. Onder Filips veranderde dit. Hij zette het proces van centralisatie door, maar waar zijn vader vrij gematigde landvoogden benoemde, benoemde Filips juist strengere landvoogden. Bovendien installeerde hij een groot aantal Spaanse bureaucraten in de Nederlanden, die stuk voor stuk trouw waren aan hem en waardoor de Nederlandse gewesten steeds meer autonomie inleverden.

Religieuze praktijken

Karel hechtte veel waarde aan het behoud en de bescherming van het katholieke geloof. Terwijl de Reformatie in volle gang was, deed Karel wat hij kon om in zijn rijk het katholicisme te doen zegevieren. Hij slaagde hier niet geheel in: in 1555 ondertekende hij de Vrede van Augsburg, een verdrag dat het protestantisme toestond in gebieden in het Heilige Roomse Rijk waar een protestantse vorst heerste. Desondanks was Karel tijdens zijn heerschappij niet bang om ketters te vervolgen. In de Nederlanden werden in 1523 al ketters op de brandstapel gezet en in het Bloedplakkaat van 1550 werd verklaard dat ketterse praktijken zoals het verspreiden of bezitten van ketterse boeken beantwoord werden met de doodstraf. Filips zette deze vervolgingspolitiek door en trad zelfs nog strenger op, bijvoorbeeld door de meedogenloze Alva als landvoogd naar de Nederlanden te sturen, wat leidde tot de oprichting van de Raad van Beroerten, ook wel Bloedraad genoemd. Deze raad veroordeelde wel 6000 tot 8000 protestanten.

De populariteit van Karel en Filips

Waar in Spanje Filips eerder wordt herdacht als een goede vorst, komt Karel beter uit de verf in de Nederlandse en Belgische herinnering. Dit heeft hij niet zo zeer te danken aan zijn karakter en beleidsvoering, maar meer aan de gebeurtenissen tijdens de regeerperiode van Filips. Het contrast tussen de bloedige extremen tijdens Filips’ bewind, die leidden tot de Nederlandse Opstand, en het ietwat gematigdere verloop van Karels bewind verbloemt de gelijkenissen tussen de politieke doelstellingen van vader en zoon. Filips zette voort waar Karel een begin aan had gemaakt. Het lijkt dan ook meer aannemelijk dat de schilderingen in de kapel in Nijmegen een uiting van beleefdheid waren dan een gemeend warm welkom voor Karel en zijn praktijken.