Feest op straat in Rotterdam [Public domain], via Wikimedia Commons

Dolle dinsdag, een dure les

Dinsdag 5 september 1944 was een chaotische dag in Nederland. Het gerucht ging dat de geallieerden in een niet te stuiten opmars door Nederland trokken. Massaal gingen mensen de straat op om de op handen zijnde bevrijding te vieren, terwijl anderen juist op de vlucht sloegen voor de aanstormende geallieerde troepen. De geruchten bleken echter niet te kloppen. Dolle Dinsdag ging de geschiedenis in als een grote teleurstelling voor de Nederlanders.

Razendsnelle geallieerde opmars

Nadat de geallieerde legers waren uitgebroken na een verbeten strijd in Frankrijk, rukten ze razendsnel op richting het noordwesten van Europa. Op drie september 1944 bevrijdden de geallieerde legers Brussel en slechts één dag later Antwerpen. Diezelfde avond verkondigde minister-president Gerbrandy dat de geallieerden de Nederlandse grens hadden overschreden en zelfs Breda al hadden bevrijd. De BBC verkondigde niet veel later hetzelfde nieuws.

Op vijf september werd Nederland wakker tussen hoop en vrees. Overal zag men Duitsers en veel leden van de NSB halsoverkop naar het oosten trekken, om in het geval van een grote geallieerde aanval snel naar Duitsland te kunnen vluchten. Op andere plekken verzamelden mensen zich met oranje of Nederlandse vlaggen langs de weg om de geallieerde soldaten welkom te heten. Zelfs onderduikers kwamen tevoorschijn om maar niks van het feest te moeten missen.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Geruchtenstroom komt op gang

Naarmate de dag vorderde, kwam de geruchtenstroom steeds sterker op stoom. De ene na de andere stad zou bevrijd zijn door de geallieerden. Mensen pakten de kaart erbij en begonnen te rekenen. Men vergeleek de afstanden die de geallieerden door België hadden afgelegd en trokken die door naar Nederland. Dit rekenwerk voedde de geruchten.

Menno Huizinga [Public domain], via Wikimedia Commons

Bloedbad onder vluchtelingen

Onderwijl vluchtten Duitsers en NSB’ers massaal. Alles wat niet mee kon, werd vernietigd. Halsoverkop terugtrekkende Duitse soldaten verbrandden daarbij zelfs wapen- en munitievoorraden. Kamp Vught werd ontruimd, waarbij alle gevangenen per direct op transport richting concentratiekamp Sachsenhausen werden gestuurd. Dat de strijd echter nog niet gestreden was, bleek ook tijdens deze vluchttaferelen. Op verschillende plekken werden treinen volgepakt met vluchtende NSB-aanhangers, vooral vrouwen en kinderen, onder vuur genomen door geallieerde vliegtuigen, waarbij tientallen vluchtelingen om het leven kwamen.

Van overwinningsroes naar teleurstelling

De geruchten over de op handen zijnde bevrijding waren echter niets meer dan dat: geruchten. De geallieerde troepen die Antwerpen hadden bevrijd, bestonden slechts uit kleine eenheden, die ver verwijderd waren van de geallieerde hoofdmacht en op geen enkele manier bij machte waren om richting Nederland op te rukken. Het bericht dat de geallieerden de grens overschreden hadden, klopte dus niet en het rekenwerk van enthousiaste Nederlanders evenmin. Gerbrandy’s hoopvolle boodschap was waarschijnlijk ontstaan in de verwarring die bij het geallieerde opperbevel heerste. De opmars van de voorste eenheden was zo snel gegaan dat de geallieerde generaals zelf nauwelijks nog wisten waar hun troepen waren.

De werkelijkheid kwam al snel boven tafel. Al in de middag zagen de Brabanders hoe de Duitsers die ’s ochtends nog halsoverkop wegvluchtten, alweer terugkeerden. In de steden in het westen van Nederland duurde het tot de volgende dag eer het besef dat de geallieerden niet kwamen, was aangekomen.

Gevolgen van Dolle Dinsdag

De gevolgen van Dolle Dinsdag waren niet gering. De overhaaste acties van zowel het verzet als onderduikers waren niet onopgemerkt gebleven. Terugkerende Duitse troepen en NSB’ers kregen de verblijfplaatsen van verzetslieden en onderduikers op een presenteerblaadje aangeleverd. Hitler zelf ondertekende een decreet waarin verkondigd werd dat op heterdaad betrapte onderduikers en verzetslieden ter plekke doodgeschoten mochten worden.

Term Dolle Dinsdag

De gebeurtenissen van dinsdag 5 september waren groot nieuws in zowel legale als illegale media. Verzetskranten zoals Het Parool schreven smalend over de Duitsers en NSB’ers die massaal vluchtten toen het even tegen zat. Propagandakrant De Gil stak juist de draak met alle festiviteiten van die dag en kopte: Generale Repetitie – Dure les van een dollen dinsdag. Onder die bijnaam zou 5 september 1944 de boeken in gaan.

De bevrijding van heel Nederland zou nog tot mei 1945 moeten wachten. Voor die tijd was Nederland het toneel van felle strijd tijdens de Slag om de Schelde en Operatie Market Garden. De winter van 1944-1945 zou de geschiedenis ingaan als de Hongerwinter.

Leestip:

Dolle Dinsdag Twee werelden – één Hongerwinter – Utrechtse dagboeken van vader en zoon 1944-1945
Redactie: George Bootsma, met een historische inleiding van Ton H.M. van Schaik
ISBN: 9789087041632
Uitgever: Verloren
Winkelprijs: €19,