Een Russische kolonie in Duitsland
Na de Duitse overgave in 1945, namen tienduizenden Russen hun intrek in Oost-Duitsland. Het betrof hier voornamelijk militairen, die deze bezettingszone voor de Sovjet-Unie moesten veiligstellen. Tot 1994 zouden er Russische soldaten in Oost-Duitsland gelegerd blijven. De Russische aanwezigheid in deze regio gaat echter veel verder terug. Al sinds 1826 bestaat er een Russische kolonie in Potsdam, genaamd Alexandrowka. De toenmalige vriendschap tussen Rusland en Pruisen gaf de aanzet tot deze negentiende-eeuwse gemeenschap.
Samen tegen Napoleon
Tussen de jaren 1812 en 1815 werkten beide naties namelijk intensief samen in hun strijd tegen Napoleon Bonaparte. In 1812 rukten de Russische troepen op tot aan de Pruisische oostgrens, de restanten van het Franse invasieleger op de hielen zittend. Na de Pruisische nederlaag tegen Napoleon in de Slag bij Jena van 1806, was het land omgevormd tot een Franse vazalstaat. Veel Pruisen ervoeren dit als een enorme vernedering en snakten ernaar om het Franse juk van zich af te werpen. De ondergang van de Grande Armée in de Russische winter leek hiervoor de ideale gelegenheid te bieden.
Na lang aarzelen, besloot de Pruisische koning Frederik Willem III daarom in februari 1813 een alliantie met de Russische tsaar Alexander I aan te gaan. De koning was namelijk een voorzichtig man, maar uiteindelijk zwichtte hij toch voor de enorme druk van de publieke opinie. Daarop spraken beide vorsten af om gezamenlijk de strijd met Frankrijk aan te binden. Toen de legers van beide naties, met Oostenrijkse en Zweedse steun, Napoleon in oktober 1813 bij Leipzig versloegen, was Pruisen bevrijd. Ook na Napoleons definitieve nederlaag bij Waterloo, bleven Frederik Willem en Alexander samenwerken om de herstelde status quo in Europa te handhaven.
Zangkoor Voor de Pruisische koning
Tijdens de campagnes tegen de Fransen, vochten de soldaten van beide landen onder gemeenschappelijk bevel. Zo waren er 62 Russische zangers aan het Pruisische eerste garderegiment toegevoegd. Hun zangkunsten bevielen Frederik Willem zo goed, dat hij ze tijdens de campagne ook voor zijn eigen entertainment gebruikte. Toch keerde de meerderheid van het zangkoor na de oorlog terug naar Rusland. In 1826 woonden er nog slechts twaalf van hen in Pruisen.
Alexandrowka gesticht
In datzelfde jaar besloot Frederik Willem om Uit naam van de Pruisisch-Russische vriendschap voor hen de kolonie Alexandrowka aan te leggen. Daarvoor liet hij elke zanger een eigen blokhut bouwen. Deze hutten waren naar de maatstaven van toen vrij luxueus. Ze beschikten over een keuken en een gescheiden slaap- en kinderkamer. Daarnaast kregen de Russische kolonisten bij hun woning tevens een grote lap grond, een melkkoe en een bijbehorende stal. Speciaal voor de zangers werd er ook een orthodoxe kerk gebouwd, in Russische stijl. Frederik Willem stelde slechts één voorwaarde aan zijn gift: de kolonisten moesten getrouwd zijn alvorens ze hun intrek mochten nemen in hun nieuwe woning. Door hen met lokale vrouwen in het huwelijk te laten treden, hoopte hij zijn nieuwe onderdanen snel in Pruisen te laten integreren.
Afnemende Russische aanwezigheid
Eenmaal in Alexandrowka gesetteld, konden de zangers een rustig leven leiden in hun eigen kleine gemeenschap, waarbij ze hun Russische tradities in eren hielden. In 1861 overleed de laatste van hen. In de daaropvolgende decennia, maakten hun afstammelingen een steeds kleiner deel van de populatie van de kolonie uit. Frederik Willem had namelijk bepaald dat de woningen alleen aan mannelijke nazaten konden worden nagelaten. Tegelijkertijd stond het de kolonisten en hun afstammelingen wel vrij om hun bezit te verpachten of te verkopen. Daardoor werden er in 1927 nog maar vier woningen bewoond door directe afstammelingen van de oorspronkelijke twaalf zangers. De rest was inmiddels in andere handen overgegaan.
Verval onder de DDR
Na de Tweede Wereldoorlog en met de oprichting van de Duitse Democratische Republiek (DDR) kwamen de huizen van Alexandrowka in handen van de gemeentelijke administratie. Die verhuurde de woningen, maar besteedde daarbij weinig energie aan het onderhoud. Daardoor verloederde de panden steeds meer tijdens het 40-jarige DDR-bewind. Alexandrwoka bleef echter wel als zodanig bekendstaan en ook de afstammelingen van de zangers konden er blijven wonen.
Monumenten hersteld
Na de Duitse hereniging in 1990, gingen de woningen grotendeels over in privébezit. In de daaropvolgende jaren werkten de nieuwe eigenaren met conservatoren samen om zoveel mogelijk van Alexandrowka te behouden. Twee huizen waarbij de schade te groot was, zijn uiteindelijk afgebroken, waarna ze zo authentiek mogelijke zijn gereconstrueerd. Voor de rest hebben de inspanningen om de oorspronkelijke gebouwen te behouden succes gehad. Sinds 1999 staan de karakteristieke Russische gebouwen op de UNESCO werelderfgoedlijst. Vandaag de dag woont er nog slechts één afstammeling van de zangers in Alexandrowka, die bovendien kinderloos is. Op termijn zal er dus ook aan de Russische aanwezigheid hier een einde komen.
