Lyudmila Pavlichenko met haar geweer in een loopgraaf

Lyudmila Pavlichenko: de dodelijkste vrouwelijke sluipschutter uit de geschiedenis

Lyudmila Pavlichenko joeg tijdens de Tweede Wereldoorlog de Duitsers de stuipen op het lijf. Met haar scherpe oog, snelle geest en vaste hand beroofde ze 309 mannen van het leven. Hoewel ze de beste vrouwelijke militaire sluipschutter ooit was, werd ze ook een belangrijk gezicht voor de propaganda van de Sovjet-Unie in de Westerse wereld.

Ljoedmila Pavlichenko voor de Tweede Wereldoorlog

Ljoedmila Pavlichenko werd in 1916 geboren in Belaya Tserkov, dat destijds deel uitmaakte van de Sovjet-Unie en nu in het huidige Oekraïne ligt. In haar memoires beschreef Pavlichenko zichzelf als een tomboy die graag competitief was in allerlei activiteiten. Ze was ambitieus tegenover jongens en genoot ervan te bewijzen dat meisjes minstens even goed, zo niet beter, konden presteren. Toen ze op veertienjarige leeftijd met haar gezin naar Kyiv verhuisde, wilde ze dit bewijzen aan haar nieuwe buurjongen, die opschepte over zijn schietvaardigheden. Ze schreef zich daarom in voor een scherpschutterklas, om te laten zien dat meisjes ook konden schieten. Nadat ze de scherpschutterbadge ontving en haar scherpschuttercertificaat behaalde, begon Pavlichenko in 1937 aan de studie geschiedenis met de ambitie om lerares te worden. Tijdens haar studie was ze lid van het atletiekteam en onderhield ze haar schietvaardigheden door cursussen te volgen aan een sluipschutterschool.

De Sovjet-Unie in oorlog

In juni 1941, terwijl Pavlichenko in haar vierde studiejaar zat, lanceerde Adolf Hitler Operatie Barbarossa. Toen Pavlichenko hoorde van de Duitse invasie in de Sovjet-Unie, haastte ze zich naar het rekruteringskantoor in Odesa om zich aan te melden voor het leger. Bij het inschrijven moedigde de mannelijke ambtenaar van het rekruteringsbureau haar echter aan om verpleegster te worden, in de veronderstelling dat ze niet geschikt zou zijn voor het leger. Maar om te bewijzen dat ze, zoals Pavlichenko beweerde, vaardig was met een geweer, hield een eenheid van het Rode Leger een geïmproviseerde ‘auditie’ op een heuvel die ze op dat moment verdedigden en overhandigde haar een geweer. Ze schoot twee Roemeense collaborateurs dood. Nadat ze haar vaardigheden op deze manier had bewezen, werd ze als sluipschutter ingeschreven bij de 25e Geweerdivisie van het Rode Leger. Vanaf dat moment was ze op weg om een van de 2.000 vrouwelijke sluipschutters in het Rode Leger te worden, waarvan slechts 500 de oorlog zouden overleven.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Pavlichenko in de 25e Geweerdivisie

Pavlichenko bewees snel haar kunde als sluipschutter. Haar eerste rake schoten vonden plaats in de buurt van Belayevka in augustus 1941. In oktober van datzelfde jaar, toen Odessa in handen viel van de Nazi’s en de 25e Geweerdivisie werd overgebracht naar Sebastopol, had ze al 187 Duitsers gedood, waarvan de eerste 100 in augustus. Dit leverde haar de promotie tot Sergeant-majoor, een hoge rang als onderofficier, op.

Ze vocht uiteindelijk acht maanden mee om de stad Sebastopol te verdedigen, waar het Rode Leger tijdens hevige gevechten enorme verliezen leed. In mei 1942 werd bevestigd dat ze 257 Duitse soldaten om had gebracht, wat haar promotie tot luitenant opleverde. Haar opdrachten werden gevaarlijker naarmate ze meer vijanden uitschakelde. Ze ging in duels met vijandelijke sluipschutters en hielp mee vijandelijke sluipschutters op te sporen en uit te schakelen. Tijdens deze missies bevond ze zich in posities ver voor de linies, dicht bij de vijand, waar ze urenlang roerloos moest liggen wachten op een kans om toe te slaan. Later schreef ze: “Je hebt grote zelfbeheersing, wilskracht en uithoudingsvermogen nodig om vijftien uur achter elkaar te liggen zonder te bewegen. De kleinste schok kan de dood betekenen.” Haar geduld en discipline wierpen echter hun vruchten af, want ze won veel van deze kat-en-muisspelletjes met Duitse sluipschutters. Een van deze duels duurde zelfs drie dagen, wat ze later omschreef als de spannendste ervaring van haar leven. Toch maakte haar tegenstander, in haar eigen woorden, uiteindelijk één stap te veel.

‘Lady Death’

Haar vaardigheden vielen niet alleen op binnen het Sovjet-leger, maar waren ook bekend bij het Duitse leger, dat haar de bijnaam ‘Lady Death’ gaf. De Duitsers probeerden haar meermaals om te kopen door berichten via luidsprekers te sturen: “Ljoedmila Pavlichenko, kom naar ons toe. We geven je veel chocolade en maken een Duitse officier van je.” Toen charme niet werkte, luidde de dreiging: “Als we je vangen, zullen we je in 309 stukken scheuren en ze in de wind verspreiden!” Pavlichenko was niet onder de indruk. Ze verklaarde later zelfs dat ze blij was dat de vijand haar successen zo nauwkeurig kende.

Haar tijd aan het front was echter niet zonder persoonlijke verliezen. Een romantische relatie eindigde tragisch toen haar geliefde – eveneens scherpschutter- in haar armen stierf, een gebeurtenis die haar blijvend zou beïnvloeden en later tot een depressie zou leiden. Bovendien raakte ze vier keer gewond. De laatste keer was in juni 1942 in Sebastopol, toen granaatscherven van een mortier haar gezicht raakten. Omdat het leger haar als een waardevol bezit beschouwde, haalde het Sovjet-opperbevel haar uit de strijd. Tegen die tijd was ze gepromoveerd tot luitenant, had ze andere sluipschutters getraind en had ze 309 Duitse soldaten neergeschoten. Allemaal op 25-jarige leeftijd.

Nadat Pavlichenko volledig hersteld was van haar verwondingen, werd ze niet teruggestuurd naar de frontlinie. In plaats daarvan kreeg ze een nieuwe rol van het Sovjetcommando: propaganda.

Pavlichenko als gezicht van propaganda

Omdat de Sovjet-Unie inzag dat Pavlichenko voor propaganda kon worden gebruikt, stuurden de Russen haar op een ‘tournee’ door de Verenigde Staten. Het Rode Leger leed zware verliezen en Josef Stalin achtte een tweede front nodig om de Duitse troepen te verdelen die snel Oost-Europa veroverden en dieper het Sovjetgebied binnentrokken. Pavlichenko arriveerde daarom eind 1942 in Washington DC, met als doel Amerikaanse steun te verwerven voor een tweede front in Europa.

Lyudmila Pavlichenko en First Lady Eleanor Roosevelt

Pavlichenko werd in het Witte Huis hartelijk ontvangen door voormalig president Franklin Roosevelt en voormalig First Lady Eleanor Roosevelt, met wie ze goede vrienden werd. De voormalige First Lady was zeer onder de indruk van Pavlichenko en nodigde haar uit voor een rondreis door de Verenigde Staten, zodat ze met Amerikanen kon praten over haar ervaringen als vrouwelijke strijdster. De 25-jarige Pavlichenko, die nauwelijks Engels sprak, begon zo aan een grote rondreis. Met hulp van een tolk hield ze 43 toespraken door heel Amerika.

Ondanks haar indrukwekkende verhaal, richtte de Amerikaanse pers zich vooral op haar uiterlijk en stijl. In een interview uit 1942 zei Pavlichenko: “Ik ben verbaasd over het soort vragen dat de vrouwelijke perscorrespondenten in Washington mij stellen. Weten ze niet dat er oorlog is? Ze stelden me domme vragen, zoals: gebruik ik poeder, rouge en nagellak en krul ik mijn haar? Eén verslaggever bekritiseerde zelfs de lengte van de rok van mijn uniform en zei dat vrouwen in Amerika kortere rokken dragen en dat ik er bovendien dik uitzag door mijn uniform.”

Hoewel de pers haar reacties bot en emotieloos vond, bleef een PR-blamage uit. Pavlichenko vond uiteindelijk haar stem door te vertellen over haar jeugd, de verwoestende impact van de Duitse invasie in haar thuisland en haar indrukwekkende gevechtscarrière. Tijdens een toespraak in Chicago in een zaal vol Amerikaanse mannen zei ze tegen een verslaggever: “Heren, ik ben 25 jaar oud en ik heb inmiddels 309 fascistische indringers gedood. Denk u niet, meneer, dat u zich veel te lang achter mijn rug hebt verstopt?” Haar uitspraak had een diplomatiek incident kunnen veroorzaken, maar in plaats daarvan volgde een moment van stilte voordat de arbeiders uit Chicago in applaus en gejuich uitbarstten.

Held van de Sovjet-Unie

Met haar toespraak in Chicago had Pavlichenko de toon gezet. Voordat ze terugkeerde naar haar thuisland, maakte ze ook nog een tussenstop in Canada en ging ze op een korte rondreis door Groot-Brittannië, waar ze bleef aandringen op een tweede front. Terug in de Sovjet-Unie werd Pavlichenko in 1943 gepromoveerd tot majoor en ontving ze de titel ‘Held van de Sovjet-Unie’, de hoogste onderscheiding van haar land. Pavlichenko keerde nooit meer terug naar het front, maar trainde in plaats daarvan tot het einde van de oorlog andere sluipschutters. Na de oorlog voltooide ze haar studie aan de Universiteit van Kyiv en werd historicus. Daarnaast werkte ze van 1945 tot 1953 als onderzoeksassistent voor de Marine van de Sovjet-Unie.

In 1957, tijdens de Koude Oorlog, ontmoetten Pavlichenko en Eleanor Roosevelt elkaar nog één laatste keer. De voormalige First Lady werd onder streng toezicht van chaperonnes naar Pavlichenko’s tweekamerappartement in Moskou gebracht. Daar vonden de twee vrouwen een moment alleen om herinneringen op te halen aan de zomer die ze samen in de VS hadden doorgebracht. Hoewel Pavlichenko op dat moment met een oude vriendin kon lachen, leed ze, net zoals veel soldaten, aan PTSD en depressie en vocht ze tegen alcoholisme. Uiteindelijk overleed ze op slechts 58-jarige leeftijd op 10 oktober 1974 aan een beroerte.