1936: Olympische Spelen in nazi-Duitsland

“De sportieve strijd helpt de deelnemende landen in vrede te verbinden”, aldus Hitler. Met de organisatie van de Olympische Spelen van 1936 in Berlijn hoopte de dictator Duitsland weer op de kaart te zetten. Achter de façade van Olympische gastvrijheid ging echter nog steeds hetzelfde militaristische en antisemitische regime schuil. Zo waren Joodse atleten grotendeels uitgesloten van deelname en moesten de zigeuners gedwongen uit het straatbeeld verdwijnen.

In 1931 werd Berlijn door het Internationaal Olympisch Comité gekozen als de locatie van de Spelen van 1936. De toewijzing aan aan Duitsland werd vooral gezien als een beloning voor de Weimarrepubliek, die het land na de Eerste Wereldoorlog succesvol had gerehabiliteerd in de Europese gemeenschap. In 1933, slechts twee jaar na de selectie van Berlijn, greep Adolf Hitler echter de macht in Duitsland. Meteen maakte hij een einde aan de Weimarrepubliek en stichtte hij zijn eigen naziregime, dat zich onder meer richtte op de superioriteit van het Arische ras en de onderdrukking van Joden.

Potentiële boycot

Als gevolg van deze ontwikkelingen ontstond in de Verenigde Staten al snel de roep om een boycot van de Spelen. Zo oordeelde het Committee on Fair Play in Sports in 1935 dat “de Olympische sport wordt geprostitueerd wanneer het haar onafhankelijke en democratische karakter verliest en een politiek instituut wordt.” Avery Brundage, president van het Amerikaanse Olympische Comité, was echter van mening dat “de sport toebehoort aan de atleten, niet aan de politici.” Hij zag in de roep om een boycot vooral een ‘Joods-communistisch’ complot om de Amerikanen van de Spelen te houden. Uiteindelijk reisden de 312 Amerikaanse atleten dan ook gewoon af naar Berlijn.

Nazi-propaganda tijdens de Spelen

Het naziregime besloot van de Spelen van 1936 onder meer in te zetten voor een tweetal propagandadoeleinden. Ten eerste moest het evenement de eensgezindheid en de superioriteit van het Duitse volk benadrukken. “De Duitse sport heeft maar één taak: het versterken van het karakter van het Duitse volk, zodat het vervuld raakt van de vechtlust en camaraderie die noodzakelijk zal zijn voor haar overleven”, zo stelde propagandaminister Joseph Goebbels in 1933. Tegelijkertijd moesten de Spelen Duitsland echter ook afschilderen als een beschaafde en vredelievende natie. “De sportieve strijd helpt de deelnemende landen in vrede te verbinden”, aldus Hitler in 1936.

Gastvrijheid

Om deze doeleinden te bereiken legden de nazi’s een ongekende gastvrijheid ten tonele. Zo werden de atleten gehuisvest in luxueuze onderkomens en kregen alle toeristen op het vliegveld van Berlijn een hartelijke ontvangst. Daarnaast besloot Hitler de anti-homowetgeving op te schorten en alle antisemitische boodschappen – waaronder de bordjes ‘Joden niet gewenst’ – uit het straatbeeld te laten verdwijnen. Hij stond zelfs toe dat één atlete van half-Joodse afkomst, de schermster Helene Mayer, deel uitmaakte van het Duitse Olympische team. De rest van de Joodse atleten, waaronder Duits recordhoudster hoogspringen Gretel Bergmann, werden echter wel uitgesloten. Daarnaast gaf hij de Duitse politie opdracht om de straten ‘schoon te vegen’ van zwervers en zigeuners, die op werden gesloten in een kamp buiten Berlijn.

Zwarte atleten

Een andere etnische minderheid, de zwarte atleten uit de Verenigde Staten, was wel welkom in Berlijn. Op bevel van Joseph Goebbels was het de Duitse pers zelfs verboden om negatief over hen te schrijven. “De raciale invalshoek zal niet gebruikt worden bij de verslaggeving; boven alles zullen de Negroïden onheus bejegend worden… Negers zijn Amerikaanse burgers en moeten met evenveel respect als de Amerikanen behandeld worden”, zo luidden de instructies van het ministerie van Propaganda. De relatieve tolerantie in Duitsland betekende een verademing voor de zwarte atleten, die in de Verenigde Staten nog gebukt gingen onder de strenge segregatie.

Jesse Owens

Het Duitse team zou met 89 medailles, waaronder 33 keer goud, veruit het meest succesvolle team op de Spelen worden. Toch was het de zwarte Amerikaanse hardloper Jesse Owens die met zijn vier gouden medailles het meeste opzien baarde. Volgens de Westerse pers was Hitler hierover zo ontevreden dat geweigerd zou hebben Owens de hand te schudden en boos het stadion verliet. Owens zelf ontkende dit echter en beweerde dat Hitler later nog naar hem gezwaaid zou hebben. “Ik werd dan wel niet uitgenodigd om de hand van Hitler te schudden, maar ik kreeg evenmin een uitnodiging van de president [Franklin Roosevelt] voor een ceremonie op het Witte Huis”, zo zou de atleet zich later herinneren.

Nasleep

De Olympische Spelen van 1936 liepen uit op een groot succes voor het naziregime. Volgens de Amerikaanse krant New York Times zette het evenement ‘Duitsland weer op de kaart’ en maakte de Spelen het land zelfs weer wat ‘menselijker’. Ook Hitler zelf was uiterst tevreden over het verloop van het sportevenement. “In 1940 zullen de Spelen nog in Tokyo worden gehouden, maar daarna zullen ze voor altijd plaatsvinden in Duitsland, in dit stadion” zo merkte hij in 1937 op tegen rijksarchitect Albert Speer.

Lees ook meer over de mislukte Olympische Spelen van 1900 en 1904