Anjerdag

Den Haag 29 juni 1940 - Na zeven weken drong de realiteit van de bezetting door tot de Nederlandse bevolking. Om blijk te geven aan de onvrede in het land, grepen burgers de verjaardag van Prins Bernhard aan om te protesteren: ze staken een anjer in hun knoopsgat, evenals prins Bernhard altijd deed. Het was de eerste verjaardag van een lid van het koninklijk huis na de Duitse inval in Nederland.

Op 10 mei was de inval van de Duitse troepen in Nederland geweest. De strijd en de capitulatie waren verwarrend geweest voor de Nederlandse bevolking, maar in juni begon het normale leven weer terug te keren. De eerste soldaten van het verslagen Nederlandse leger waren alweer teruggekeerd. Tegelijk merkte het grootste deel van de Nederlandse bevolking nog weinig van de bezettingsmaatregelen. Natuurlijk waren er veel Duitse soldaten op straat en veel overheidsdiensten werden ingekrompen of opgeheven, maar voor mensen die niet in de door oorlogsgeweld getroffen delen van het land woonden, ging het leven redelijk gewoon door. Zelfs de reputatie van het Koninklijk Huis, dat door de vlucht naar Engeland tijdens de strijd in mei een flinke klap had gekregen, krabbelde weer op.

Verjaardag van de prins

Maar langzaam werden de eerste bezettingsmaatregelen voelbaar en onstond ook de eerste onvrede. Er werd een regering onder leiding van Seyss-Inquart geinstalleerd en alle kranten kwamen onder controle van de bezetters. In die periode waarin het besef van de bezetting bij veel mensen begon in te dalen, stond er een belangrijke dag op de agenda: de negenentwintigste verjaardag van niemand minder dan prins Bernhard op 29 juni.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

In de jaren kort voor de oorlog, was er vrij weinig aandacht besteed aan de verjaardag van de prins. De prins was toen nog relatief onbekend - en hij was van Duitse afkomst. De bezetters besteedden daarom vrij weinig aandacht aan de verjaardag van de prins en namen geen niet of nauwelijks maatregelen om eventuele uitingen van koningsgezindheid de kop in te drukken.

Een misrekening. De prins was inmiddels behoorlijk op een voetstuk gezet door veel Nederlanders. De negatieve reacties op de vlucht van de koninklijke familie waren inmiddels volledig omgeslagen. De koninklijke familie stond inmiddels symbool voor het niet aflatende verzet en uitgerekend de prins speelde daarin een grote rol. Er gingen zelfs geruchten dat hij met het restant van de Nederlandse troepen nog in Zeeland had gevochten. Van die geruchten was niets waar, maar het maakte wel duidelijk dat veel mensen een positieve indruk hadden van de prins.

En dat bleek op 29 juni. Al dagen gonsde het dat de verjaardag van de prins aangegrepen zou worden om een feest te vieren en zo de onvrede over de bezetting te tonen. De burgemeester van Den Haag zag zich zelfs genoodzaakt te herhalen dat het hijsen van de Nederlandse vlag, het zingen van het volkslied dergelijke uitingen van liefde voor Nederland, verboden waren. Op 29 juni kwamen Oranjegezinden bij elkaar in Den Haag, Rotterdam en Amsterdam om de 29ste verjaardag van Prins Bernhard te vieren. Een dag eerder werden er al bloemen gelegd bij het beeld van koningin Emma in Amsterdam. Op Prins Bernhard's verjaardag kwamen er nog meer bloemen bij. Op veel plekken werd het verbod op vlaggen in de wind geslagen en ging de vlag uit.

Witte anjer

Een symbool dat op veel plekken zichtbaar werd, was de anjer. Prins Bernhard had de gewoonte om, sinds zijn studententijd, een witte anjer bij zich te dragen. Veel mensen staken een anjer in het knoopsgat op hun revers, net als de prins dat vaak deed. Door op deze dag een anjer te dragen, liet de bevolking weten ontevreden te zijn met de bezetting van de Duitsers. Een subtiel symbool van verzet tegen de Duitsers.

Generaal Winkelman

Een prominent figuur, generaal Henri G. Winkelman, die tijdens de Duitse inval in mei de opperbevelhebber van de Nederlandse land- en zeestrijdkrachten was, speelde een grote rol op Anjerdag. Ook hij trok naar Paleis Noordeinde om het felicitatieregister te tekenen. Toen hij weer naar buiten ging, hief de mensenmassa op het plein voor het paleis massaal het Wilhelmus aan, waarop de voormalige opperbevelhebber een formeel saluut bracht.

Een andere prominent die in Den Haag aanwezig was toen Anjerdag losbarstte, was niemand minder dan de Duitse propagandaminister Goebbels. Vanuit een vergaderzaal aan de Kneuterdijk zag hij hoe de feestelijkheden zich vanaf Noordeinde steeds verder over de stad verspreidden.

De grootschaligheid van de burgerlijke ongehoorzaamheid kwam als een verrassing voor de Duitse bezetter. De spontane bijeenkomst bij Noordeinde werd al snel door de politie beindigd, maar verder werden er weinig maatregelen getroffen. Een commandant van de Duitse Wehrmacht liet nog enkele uren gevechtsvliegtuigen dreigend boven de stad rondjes vliegen, maar kon daarmee niet voorkomen dat mensen in oranje kleding en getooid met anjers, fietstochtjes door de stad bleven maken.

Strafmaatregelen Duitsers

Tot strafmaatregelen kwam het uiteindelijk wel. Doordat generaal Winkelman zo’n vooraanstaande rol had gespeeld bij Anjerdag, werd hij na de manifestatie als krijgsgevangene weggevoerd naar Duitsland. In 1945 werd hij pas in vrij gelaten. Maar niet alleen Winkelman werd berispt na de protesten. Ook de burgemeester van Den Haag werd uit zijn functie ontheven. Na deze dag mochten de namen van leden van het koninklijk huis niet meer worden genoemd. Burgers mochten bovendien alleen nog naar Nederlandse en Duitse radiozenders luisteren. Ook was Anjerdag de aanleiding voor een van de eerste zichtbare anti-joodse maatregelen van de Duitsers. Alle Joden die bij de luchtbeschermingsdienst werkten, werden ontslagen. De maatregelen leken succes te hebben toen op Koninginnedag vrijwel niemand meer de verjaardag van de koningin vierde.