De eeuw van Shell
De geschiedenis van het Nederlands-Britse bedrijf Shell begon in 1907 toen de Koninklijke Nederlandsche Maatschappij voor de Exploitatie van Petroleumbronnen en de Britse Shell Transport & Trading Company fuseerden .
Eind 19e eeuw, in 1890, had het Amerikaanse Standard Oil Trust een monopolie op de ruwe olie. Zowel Nederland als Groot-Brittannië richtten een bedrijf op met de bedoeling de concurrentie aan te gaan. De twee bedrijven de Koninklijke Nederlandsche Maatschappij voor de Exploitatie van Petroleumbronnen en de Britse Shell Transport & Trading Company fuseerden in 1907 tot De Koninklijke/Shell. Het grootste deel van de ruwe olie kwam uit Nederlands-Indië en ook Roemenië was een belangrijke bron. De man die voor Shell zowel een vooraanstaande als een omstreden rol in speelde was Henri Deterding.
Oliebaron Deterding
Henri Wilhelm August Deterding werd geboren op 19 april 1866 in Amsterdam. Zijn vader voer als gezagvoerder op grote schepen naar Azië en overleed op jonge leeftijd aan een tropische koorts. Nadat hij de HBS had afgerond reageerde de 22-jarige Deterding op een vacature van de Nederlandse Handel-Maatschappij (NHM). De NHM wilde nieuwe kantoren van de handelsbank openen in Sumatra. Deterding werd aangenomen en vertrok via Batavia naar Sumatra. Hij maakte snel promotie en werd begin 1891 als agent aangesteld van het NHM-kantoor te Penang een eiland tussen Maleisië en Sumatra. Daar maakte hij kennis met de Koninklijke Nederlandsche Maatschappij voor de Exploitatie van Petroleumbronnen die een jaar eerder was opgericht. Maar de olie vloeide toen nog niet. Pas in 1892 kwam de eerste olie naar de oppervlakte, maar toen had het zwarte goud zo lang op zich laten wachten dat de bedrijfskas leeg was. Deterding sprong te hulp. Hij hielp het bedrijf financieel zodat het de verkoop van de geproduceerde olie op gang kon brengen.
Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!
Koninklijke/Shell
In 1896 kreeg Deterding een baan aangeboden als verkoopdirecteur. Toen de directeur van de het bedrijf overleed, werd de 34-jarige Deterding in 1901 aangesteld als zijn opvolger. Hij was toen slechts vier jaar in dienst. Het bedrijf stond er in die tijd niet best voor. Deterding begon na te denken over een alliantie waarmee hij de oliemarkten in Europa en Azië kon beheersen. Daartoe sloot hij in 1902 een akkoord met de Britse Shell Transport & Trading Company in. Het Britse bedrijf raakte in 1906 zelf in de problemen. De gebroeders Samuel vroegen Deterding toen of hij bereid was tot een nauwere samenwerking. In 1907 gingen Koninklijke Olie en Shell Co. een nauwe samenwerking aan, zonder echter volledig te fuseren. De aandelen van de beide moedermaatschappijen werden nog altijd gescheiden verhandeld en het bedrijf had een bedrijfsstructuur met twee hoofdkantoren en één centrale leiding. De Koninklijke/Shell Groep was geboren en Deterding werd de directeur-generaal. Het ging het bedrijf voor de wind en over de hele wereld verwierf zij oliebronnen, zoals in Californië (1913) en Venezuela (1914).
Eerste Wereldoorlog
Tijdens de Eerste Wereldoorlog ging de Britse marine scheepsmotoren gebruiken die met olie werden gestookt. Churchill overtuigde het Britse parlement om met Shell in zee te gaan. Maar het rommelde in Europa en de bolsjewieken in Rusland nationaliseerden alle buitenlandse oliebelangen in het land. Shell verloor daarmee haar belangrijkste oliebron in Rusland. Maar Shell herstelde snel na de Eerste Wereldoorlog, rond 1920 was de Koninklijke/Shell het grootste oliebedrijf ter wereld geworden.
Nazi sympathieën
De beurscrash van 1929 en de recessie van 1930 sloegen echter hard in. Bovendien kwam in de jaren dertig naar buiten dat Deterding sympathiseerde met de nazi’s. Zo zou hij in de jaren ’20 al contacten hebben gehad met de nazi-beweging. Hij nodigde rijksmaarschalk Hermann Göring een aantal keer uit voor de jacht. Joseph Goebbels, minister van propaganda, had bovendien een notitie in zijn dagboek staan op 13 januari 1936 dat Deterding 30 miljoen mark beschikbaar stelde voor de bouw van een Volkswagen fabriek. Deterding was toen echter al zeventig jaar oud en nam afscheid als directeur-generaal. Hij overleed op 2 februari 1939.
Shell in de 21e eeuw
In de loop der jaren groeide Shell uit naar een mega bedrijf. De bezigheden van de Koninklijke/Shell speelden zich in de meer dan 100 jaar van bestaan af op vrijwel alle continenten. Tot 2004 waren de aandelen nog van de Britse en de Nederlandse tak nog officieel gescheiden. De aandelen in het gemeenschappelijk belang waren 40:60. In 2004 kondigden de twee bedrijven het einde van hun dualiteit aan. Binnen hun duale structuur structuur hadden ‘De Koninklijke’ en ‘Shell Transport’ de Koninklijke/Shell-groep gevormd. Er zou één maatschappij komen, 'geïncorporeerd' in Engeland en Wales, maar voor de belastingen gevestigd in Nederland, waar ook het hoofdkantoor zou komen. Zo bleef het tot 2021, toen Shell aankondigde op papier 'volledig Brits' te willen worden. Het Haagse hoofdkantoor zou daarmee ook verplaatsen naar het Verenigd Koninkrijk.
Discussie om Shell
Door zijn enorme omvang heeft Shell wereldwijd veel invloed. Dat levert ook discussie op. Vaak krijgt Shell kritiek dat het bedrijf niet genoeg investeert in groene energie. In 2021 kreeg Shell van de rechter te horen dat het bedrijf veel meer vaart moet maken met het terugbrengen van de uitstoot die het bedrijf veroorzaakt. Maar ook in politieke zin is er veel kritiek op de multinational. In 2011 deed de toenmalige D66-fractievoorzitter Alexander Pechtold een beroep gedaan op Shell om zich met oliesancties tegen het regime van de Syrische president Assad te verzetten. In het voorjaar van 2019 werd er een groot WOB-verzoek ingediend om te kijken hoe groot de invloed van Shell op de Nederlandse overheid is.
