De fluwelen revolutie in Tsjechoslowakije

Aan het einde van de jaren ’80 van de twintigste eeuw waaide er een revolutionaire wind door Oost-Europa. In veel lidstaten van de Sovjet-Unie kwamen revolutionaire bewegingen op die een einde maakten aan de communistische regimes. Het regime van Tsjechoslowakije viel in november 1989 na de Fluwelen Revolutie.

Aan het einde van de jaren ’80 bevond de Sovjet-Unie zich in een crisis. De economie was onder druk van de wapenwedloop met het westen tot stilstand gekomen en de enorme bureaucratie maakte effectief bestuur nagenoeg onmogelijk. De leider van de Sovjet-Unie, Michail Gorbatsjov, probeerde de hele zaak vlot te trekken door middel van economische (perestroika) en politieke (glasnost) hervormingen. Op deze manier hoopte Gorbatsjov de Sovjet-Unie weer toekomstbestendig te maken. De leiders van de verschillende Sovjet staten konden de hervormingen echter niet in de hand houden en op steeds meer plekken vielen communistische regimes.

Protest in Tsjechoslowakije 

De revoluties in andere Sovjet-staten waren ook in Tsjechoslowakije niet onopgemerkt gebleven. Veel inwoners stonden echter nog aarzelend tegenover een revolutie. In 1968 was een poging tot hervormingen, bekend als de Praagse Lente, nog hard neergeslagen door de troepen van het Warschaupact en niemand zat te wachten op nieuw bloedvergieten. Dat veranderde op 16 en 17 november 1989. Nadat op 16 november scholieren en studenten vreedzaam hadden kunnen demonstreren in Bratislava, gingen in Praag studenten de straat op voor een mars ter nagedachtenis aan studenten die tijdens de Tweede Wereldoorlog gedood waren. De mars veranderde van een herdenking in een demonstratie voor meer democratie. Dit keer greep de oproerpolitie hard in door de studenten in te sluiten en er vervolgens op los te slaan. Het harde optreden van de oproerpolitie leverde de studenten meer sympathie van de bevolking op en in de dagen die volgden gingen steeds meer mensen de straat op. Op demonstraties in de grote steden kwamen honderdduizenden mensen af. Het Wenceslausplein in Praag vormde het centrum van de protesten.

Václav Havel

Sleutelfiguur in de protesten was Václav Havel. Deze toneelschrijver en intellectueel was in 1977 een van de grondleggers van Charta 77, een burgerrechtenbeweging die voor meer openheid en democratie pleitte. Voor zijn betrokkenheid bij deze beweging had Havel al een periode vastgezeten. Samen met medestanders van Charta 77 richtte hij tijdens de protesten het burgerforum op. Dit werd een overkoepelend orgaan, waarin alle partijen die deelnamen aan de protesten samen kwamen. De acties van het burgerforum hadden succes. De media kregen meer vrijheid en het werd makkelijker om naar het buitenland te reizen. Toen ondanks dat de protesten aanhielden, werd er besloten een nieuwe regering aan te stellen.

Even leek de rust weer te keren, maar toen bleek dat veruit de meeste ministersposten gevuld werden door leden van de communistische partij. De protesten laaiden weer op. Er werd een nieuw kabinet samengesteld, dit keer mocht het slechts voor de helft uit leden van de communistische partij bestaan. Nadat de zittende president, Gustáv Husák, dit kabinet had ingezworen, trad hij zelf af. Het eenpartijstelsel werd definitief opgeheven en in juni 1990 werden er verkiezingen gehouden die door Havel gewonnen werden. De revolutie in Tsjechoslowakije  was voorbij.

Geweldloze revolutie

De term ‘Fluwelen Revolutie’ slaat op de geweldloosheid van de revolutie. Hoewel er door het ingrijpen van de politie vele gewonden vielen, wordt de revolutie beschouwd als redelijk vredig. Geruchten dat bij de eerste protesten van 17 november een student zou zijn doodgeslagen door de oproerpolitie bleken uiteindelijk niet te kloppen. Hoewel het leger paraat stond en aanbood om de oproerpolitie te ondersteunen, werden de soldaten uiteindelijk niet ingezet.

Afbeeldingen:

• Fluwelen Revolutie monument via Wikimedia Commons
• Václav Havel omarmt Alexander Dubček via Wikimedia Commons