De geschiedenis van ontgroeningen

Het is september, het begin van het nieuwe academische jaar. Colleges beginnen weer en ook studentenverenigingen zijn volop in de weer met het inwijden van nieuwe studentleden. Tegenwoordig kijken we niet meer op als een studentenvereniging in het nieuws komt door een ontgroening die ongelukkig afliep. Maar waar komen deze ontgroeningsrituelen vandaan?

Het ontstaan van de ontgroening

Ontgroeningen zijn een fundamenteel onderdeel van de Nederlandse studentenverenigingencultuur. Deze traditie van studentenverenigingen hoort zelfs bij ons cultureel erfgoed. Al sinds de oprichting van de eerste universiteit in Nederland, in Leiden in 1575, organiseren studenten zich in clubs en gezelschappen. Omdat veel van deze studentengroeperingen voor veel overlast zorgden, werden ze regelmatig verboden. Toch kwamen studenten in het geheim nog samen in verenigingen. In de 17e eeuw werd al bericht over ontgroeningspartijen bij verenigingen. Het elitaire karakter van de universiteit kwam naar voren in deze praktijken: oudere studenten daagden nieuwe studenten uit om zich te bewijzen. Daarbij moesten de nieuwe studenten ook goede manieren worden aangeleerd. De nieuwe eerstejaars, ook wel ‘novieten’, werden rond 1900 door ouderejaars vaak gezien als ‘een wezen van lageren rang, dat in den regel op den grond moet zitten,’ aldus een boek uit 1939 over de Nederlandse studentencultuur. De eerstejaars werd onderworpen aan kwellingen die er ‘alle op gericht zijn den groen zijn volstrekte minderwaardigheid te doen gevoelen tegenover den student.’ Pas na het doorstaan van een ontgroening kon je gezien worden als volwaardig student. Dit was van groot belang voor nieuwe studenten en dus lieten zij de ontgroening gelaten over zich heen komen.

Vernederende taferelen

Traditionele ontgroeningen bestonden vooral uit plagerijen of vernederingen, waar vaak enige alcoholconsumptie bij kwam kijken. In Utrecht was er in de 18e eeuw voor het eerst sprake van ontgroeningen en hierbij werden universiteitsrituelen geridiculiseerd: nieuwe studenten moesten examen doen en als ze slaagden kregen ze een bul en baret. Er werd Latijns gesproken en er werd afgesloten met een feest dat bekostigd werd door de nieuwe eerstejaars. Ook in Groningen werd dit ritueel uitgevoerd door illegale gezelschappen van ouderejaars, de ‘ontgroensenaten’ genoemd. Dit leidde echter tot zoveel losbandigheid, dat de academie in 1814 toestemming gaf voor de oprichting van het eerste studentencorps van Nederland, Vindicat. Hoewel het tegenwoordig vaak als de boosdoener wordt gezien, is het corps dus eigenlijk opgericht om de ontgroeningen beter te reguleren.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Kritiek van alle tijden

Ontgroeningen zijn dus van alle tijden, maar kritiek erop ook. In 1913 werd zelfs de landelijke ‘Vereeniging tot Bestrijding van het Groenwezen’ opgericht, met het doel de ontgroeningsperiode volledig af te schaffen: zonder succes. Regelmatig werden maatregelen genomen om de excessen van de ontgroeningen te beperken, maar dit bleek niet altijd effectief. Vaak resulteerden de maatregelen in een toename van ondergrondse praktijken. Overigens lieten niet alle eerstejaars zich zonder verzet belachelijk maken. Er was een kleine groep studenten die de ontgroeningen weigerde. In Utrecht pleitte een student in 1839 al voor ‘een verbeterde ontgroening’, waarin eerstejaars niet beledigd of mishandeld zouden mogen worden. Ook dit was een tevergeefse poging. De tradities binnen de corporale cultuur zijn zo geïnstitutionaliseerd dat ze bijna niet weg te denken zijn. Meerdere omstreden ontgroeningen in de afgelopen eeuw leden tot landelijke media-aandacht, maar toch duiken er steeds nieuwe uitschieters op. Ook na het verbod op alcoholconsumptie tijdens ontgroeningen, dat bij vrijwel alle verenigingen is ingevoerd in 1997, lopen ontgroeningen – waar toch vaak alcohol bij betrokken is – nog vaak uit de hand. 

Bronnen:

• A.C.J. de Vrankrijker, Vier eeuwen Nederlandsch studentenleven, Boot, Voorburg 1936.
• DUB: Eeuwenoude ontgroening is altijd omstreden geweest
• Metro: Ontgroenen loopt al eeuwen regelmatig uit de hand
• Metro: Studentenleven is voortaan cultureel erfgoed
• Trouw: Ontgroenen, zo doen wij dat nu eenmaal