De slag in het Oslofjord

Een honderd jaar oud Noors fort, uitgerust met oud wapentuig en bemand door slechts rekruten in opleiding en gepensioneerden, dat een van de modernste oorlogsschepen in een mum van tijd tot zinken brengt. Het klinkt als een raar verhaal, maar het gebeurde echt in de vroege ochtend van 9 april 1940. De korte slag zorgde ervoor dat het Duitse invasieplan van Noorwegen werd vertraagd. Het verhaal van de Slag in het Oslofjord kwam bekend te staan als een van de merkwaardigste gevechten van de Tweede Wereldoorlog.

Met de Duitse invasie van de neutrale landen Denemarken en Noorwegen onder de codenaam Operatie Weserübung, begon de Tweede Wereldoorlog in West-Europa. De beginfase van deze operatie kende een snelle Duitse opmars. Denemarken werd in een paar uur veroverd en met een gewaagd plan wilden de Duitsers ook Noorwegen snel onder de voeten lopen. De Noren verdedigden hun land met hand en tand en al snel liepen de Duitse troepen tegen onverwachte problemen op.

Het plan om Oslo te veroveren

Het plan was dat de Duitse marine gelijktijdige aanvallen zou uitvoeren op verschillende Noorse havens, waaronder de haven in Oslo. De Duitsers wilden zo de hoofdstad Oslo veroveren en vervolgens koning Haakon VII en de Noorse regering gevangennemen voordat de Britten konden ingrijpen. De Duitse zeemacht werd opgedragen direct richting het verouderde fort in Oslofjord te varen om zo rechtstreeks in de Noorse hoofdstad te belanden. De nieuwe zwaarbewapende schepen zouden troepen aan land zetten die de hoofdstad moesten bezetten. Onder de strijdmacht die de Noorse hoofdstad aanviel, was het schip Blücher, een van de nieuwste schepen van de Kriegsmarine. De Duitsers kozen snelheid en verrassing boven alles en stuurden geen verkenningseenheden voorafgaand aan de reis naar Oslofjord, iets wat een cruciale fout bleek te zijn.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Fort Oscarborg

Bij aankomst in het Oslofjord onderschatten de Duitsers de Noorse verdediging. Midden in het fjord ligt de Drøbaksundet, een stukje waar het fjord versmalt. Midden in die versmalling liggen ook een aantal kleine eilanden: Håøya, Nordre Kaholmen en Søndre Kaholmen. Verspreid over die eilanden lag een groot maar verouderd fortcomplex dat bekend stond als fort Oscarborg. De meeste bebouwing stamde uit de negentiende eeuw en de belangrijkste bewapening werd gevormd door een drietal kanonnen uit de Eerste Wereldoorlog, die nota bene zelf door de Duitsers geschonken waren. Daarnaast had het fort een aantal batterijen kleinere kanonnen, die eveneens verouderd waren, en een lanceerinstallatie voor torpedo’s die ook uit de Eerste Wereldoorlog stamde.

Het personeel van het 19e-eeuwse oude fort Oscarsborg bestond uit 500 soldaten, maar de meesten van hen waren nieuwe rekruten in opleiding, die pas zeven dagen voor de slag waren opgeroepen. Ook enkele mannen die richting pensioenleeftijd gingen bewaakten het fort, waaronder de 64-jarige commandant kolonel Eriksen.

De aanval van de Duitse marine

Toen de Duitse schepen in de vroege ochtend het Oslofjord binnenvoeren, ging de moderne Blücher voorop. Het schip zou met haar kanonnen de Noorse posities uitschakelen, terwijl de rest van de vloot de troepen aan land zou zetten.

Hoewel de vloot stilletjes het fjord binnenvoer, kreeg kolonel Eriksen verderop in het fort een waarschuwing over een naderende vijandige vloot. De identiteit van de gesignaleerde vloot was toen nog onbekend en doordat er problemen waren met de stroomvoorziening, lukte het niet om zoeklichten op de schepen te richten. Het had dus net zo goed een Britse invasiemacht kunnen zijn als een Duitse. De Noorse protocollen die de neutraliteit moesten beschermen, schreven voor dat er éérst een waarschuwingsschot gevuurd moest worden, voordat het vuur op de schepen zelf geopend mocht worden. Eriksen wist dat een waarschuwingsschot hem weleens fataal kon worden. Zelfs als hij getrainde kanonniers tot zijn beschikking had, zou het te lang hebben geduurd om de antieke kanonnen te herladen. Met alleen de aanwezigheid van de ongetrainde rekruten, zou Eriksen na het waarschuwingsschot niet meer kunnen vuren.

Bij het zien van de Blücher besloot Eriksen daarom meteen het vuur op het nog altijd onbekende schip te openen en riep hij: “Of ik zal worden onderscheiden, of ik zal voor de krijgsraad moeten verschijnen. Vuur!” Op bevel van de kolonel vuurden de rekruten in opleiding op zeer korte afstand van de Blücher twee schoten af. Het derde kanon was wel geladen, maar de rekruten waren niet meer in staat het af te vuren.

Een van de drie kanonnen die zorgden voor het zinken van de Blücher in 1940.

Beide schoten waren voltreffers. De brandstofopslagplaats voor het watervliegtuigje van de Blücher explodeerde en de elektrische systemen van het schip werden uitgeschakeld, waardoor het onmogelijk werd om met de grote kanonnen terug te schieten. Alleen de kleine kanonnen en het luchtafweergeschut van het schip deden het nog, maar doordat ook de waarnemingsapparatuur het niet meer deed, was dat niet effectief. Terwijl de brandende olie en de vliegtuigbrandstof door het schip stroomde, openden alle Noorse kanonnen en machinegeweren in de fjord het vuur op de Blücher. Kort daarna werd de identiteit van het schip bekend. De Noorse soldaten herkenden de woorden die de Duitsers gebruikten om zichzelf moed in te zingen: “von Deutschland, Deutschland über alles.”

De Blücher brandde als een fakkel, maar was nog niet gezonken. De kapitein hoopte nog dat hij Oslo kon halen om daar het schip te evacueren. Zeven minuten lang lag het schip onder vuur, maar het schip voer door, tot voorbij de Noorse kanonnen. Heel even leek het alsof het schip in veiligheid kon worden gebracht. Het geschut zweeg en volgens ooggetuigen was de stilte oorverdovend. De Duitsers waren echter niet op de hoogte van de lanceerinstallaties voor torpedo’s die enkele seconden daarna werden afgeschoten. De Noren vuurden twee stokoude torpedo’s, waarvan niemand wist of ze nog werkten, af. Beide troffen doel en explodeerden. De Duitse bemanning, die net als de Noren ook onervaren was, kon de schade niet meer de baas worden. Het vuur aan boord bereikte een munitieopslagplaats en de explosie blies een enorm gat in de romp waardoor het schip uiteindelijk zonk.

Met de ondergang van de Blücher verloor de Kriegsmarine een van zijn modernste schepen. In Geschiedenis Magazine 3 van 2024 vertelt Ivo van de Wijdeven waarom Hitler het risico nam om bijna zijn hele Kriegsmarine in te zetten om Denemarken en Noorwegen te veroveren.

Bestel

De afloop van de Slag in het Oslofjord

De Blücher ging uiteindelijk ten onder voordat het ook maar één keer een schot op de vijand kon lossen. Het schip kapseisde en nam 1.000 man mee. Duitse matrozen kwamen om in het ijskoude water, door onderkoeling of door de brandende olie die op het water lag. De rest van de Duitse vloot op weg naar Oslo, had tegen die tijd al lang rechtsomkeert gemaakt.

Het verlies van de Blücher en de dodelijke slachtoffers van de Duitsers in Oslofjord vielen, waren uiteindelijk niet voldoende om de bezetting van Noorwegen te voorkomen. Oslo werd alsnog veroverd door Duitse parachutisten en op 9 en 10 april werd het fort zwaar gebombardeerd door de Luftwaffe. Toch heeft de verdediging er volgens veel historici aan bijgedragen dat het Noorse koningshuis, het parlement, de regering en de Noorse goudvoorraden uit Oslo geëvacueerd konden worden, voordat de Duitsers de stad bezetten.

De strijd op Noorse bodem zou nog precies twee maanden duren, maar op 10 juni legde het Noorse leger uiteindelijk de wapens neer.