De verkenning van de Afrikaanse binnenlanden door Mungo Park

Aan het begin van de 19e eeuw waren de contouren van alle continenten, met uitzondering van Antarctica, bekend in Europa. Maar voor Europese ontdekkingsreizigers viel er in de binnenlanden van Afrika en Australië nog veel te verkennen.

Rivieren

De sleutel tot de Afrikaanse geografie was het rivierenstelsel. Zo hield de zoektocht naar de bron van de Nijl veel avonturiers bezig, en velen moesten hun ontdekkingsreizen met de dood bekopen. Het bestaan van een andere grote rivier in de binnenlanden van West-Afrika was al bij de oude Grieken bekend, maar tot het einde van de 18e was de stromingsrichting van de Niger nog altijd onbekend en het stromingsgebied niet in kaart gebracht.

Schotse ontdekkingsreiziger

In 1795 werd de Schotse chirurg Mungo Park (1771 – 1805) door de African Association in London gevraagd de Niger te volgen om de stromingsrichting te bepalen. Park had als medisch officier in 1792 al meegevaren op een handelsschip en op Sumatra de flora en fauna bestudeerd. Hij deinsde niet terug voor het feit dat van zijn drie voorgangers die door de African Association waren gesponsord om naar de Niger te zoeken er twee in Afrika waren gestorven en er één voortijdig was teruggekeerd.

Gevangen

Park vertrok in 1795 vanaf de monding van de Gambia rivier, die hij 200 mijl inlands volgde tot aan het Britse handelsstation Pisania. Verzwakt door koorts en uitputting begon hij vanaf daar de tocht door onbekende gebieden op zoek naar de Niger. Begin 1796 werd Park gevangen genomen door nomadische Moren bij Benown, maar na vier maanden wist hij ternauwernood te ontsnappen. Zijn herwonnen vrijheid gaf hem nieuwe moed: ‘Ik voelde me als hersteld van ziekte; ik ademde vrijer en bemerkte ongewone lichtheid in mijn ledematen. Zelfs de woestijn zag er prettig uit!’

De Niger stroomt oostwaarts

Hij zette zijn tocht voort met weinig meer dan een paard en een kompas en bereikte uiteindelijk de Niger bij de stad Ségou, waar hij vaststelde dat de rivier oostwaarts stroomt. Zijn reisdoel was daarmee bereikt en omdat zijn voorraden opraakten besloot hij huiswaarts te keren. Hij nam een zuidelijker route voor de terugweg, doorkruiste bergachtig terrein en werd weer ziek. Park lag zeven maanden doodziek op bed in de stad Kamilia, voordat hij uiteindelijk in juni 1797 de handelspost Pisania weer bereikte.

Terug in Engeland trouwde hij en publiceerde in 1799 zijn boek Travels in the Interior Districts of Africa, een regelrechte bestseller. Het was het eerste werk met solide informatie over de fabelachtige regio rondom de Niger. De beschrijvingen van de goedbevolkte dorpen en commerciële centra die Park er tegenkwam, leidden tot nieuwe interesse in de regio bij de Europese koloniale grootmachten. 

Terugkeer naar Afrika

Twee jaar later werd hij door de Britse regering opnieuw naar de Niger uitgezonden. Park promoveerde tot kapitein en leidde zijn team van 40 mannen in 1804 naar Pisania, maar dat bleek een desastreuze tocht te worden. Een jaar later bereikten na een reeks griepuitbraken slechts 11 leden van het team het stadje Bamako aan de Niger. Zijn ernstig verzwakte manschappen, waarvan de meest ‘nuttige’ leden reeds waren overleden, zetten de tocht per kano verder richting Ségou.

Dood

Hoewel de tocht gevaarlijk was, gaf Park in zijn briefwisseling geen blijk van vrees: ‘met sterke vastberadenheid zijn we vertrokken om te ontdekken waar de Niger eindigt, of om te sterven tijdens de poging. Ook al overlijden alle Europeanen om me heen en ben ik zelf halfdood, dan nog zou ik niet opgeven mijn doel te bereiken, en anders op zijn minst doodgaan op de Niger.’ Het bleek zijn laatste bericht en er werd nooit meer iets van hem vernomen. Waarschijnlijk is hij met de rest van zijn bemanning verdronken op de door hem zo geliefde rivier. 

Bronnen:

• Brittanica, ‘The emergence of the modern world’
• P. D. Curtin, The Image of Africa: British Ideas and Action, 1780-1850, Volume 1 (Londen 1973) 144.
• E. A. Bohls en I. Duncan, Travel Writing 1700 - 1830: An Anthology (Oxford 2008) 227 – 237.

Afbeelding:

‘View of Kamalia in Mandingo country, Africa’ uit Mungo Park’s Travels in the interior districts of Africa (London 1799) [Public Domain via Wikimedia Commons]